ΕΛΕΝΗ ΕΥΡΙΠΙΔΗ

ΓΕΝΕΣΗ  ΚΑΙ  ΔΙΘΥΡΑΜΒΟΣ

 ΟΡΙΣΜΟΣ:

ΔΡΑΜΑ  =  ΕΠΟΣ (ΛΟΓΟΣ)   +  ΛΥΡΙΚΗ  ΠΟΙΗΣΗ  (ΜΟΥΣΙΚΗ) +  ΟΡΧΗΣΗ (ΧΟΡΟΣ) +  ΔΡΑΣΗ / ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΗ ΓΕΓΟΝΟΤΩΝ

 

Η ποίηση που συνθέτει  στοιχεία του ΕΠΟΥΣ  και της ΛΥΡΙΚΗΣ ΠΟΙΗΣΗΣ. ( στίχοι + μουσική) και προορίζεται για  ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΗ ενός γεγονότος  μπροστά στους θεατές.

1.      Ετυμολογία:  δράμα < δρω = πράττω.

2.     Προέλευση: από  τα  δρώμενα, τις θρησκευτικές τελετές για τη γονιμότητα και τη βλάστηση προς τιμήν του θεού Διονύσου.( πληροφορίες για το θεό Διόνυσο).

 

3.     Η  λατρεία του Διονύσου: τον λάτρευαν οι αγρότες και οι  άνθρωποι του λαού ενώ  οι τοπικοί άρχοντες  υποστήριξαν τη λατρεία του. Χαρακτηριστικά της λατρείας:  ιερή μανία και έκσταση ( εξίσταμαι),  θεοληψία / θεία έμπνευση = ο θεός κατέχει το πνεύμα του πιστού,  ενθουσιασμός ( εν – θεός),  οι πιστοί μιμούνται  και μεταμφιέζονται σε  Σατύρους = οι ακόλουθοι του θεού, ζωόμορφοι. Οι πιστοί  έψαλλαν και χόρευαν τον Διθύραμβο.

 

4.     Διθύραμβος = θρησκευτικό – λατρευτικό τραγούδι που τραγουδούσαν και χόρευαν οι  θιασώτες, οι πιστοί του Διονύσου με συνοδεία αυλού, γύρω από το βωμό του. Το τραγούδι αφηγούνταν τη ζωή και τα παθήματα του θεού. Ο  εξάρχων, ο πρώτος χορευτής  έκανε την αφήγηση και  ο Χορός  που αποτελούνταν από 50 χορευτές – τράγοι χόρευαν κυκλικά. Αρχικά ήταν αυτοσχέδιος + άτεχνος.

 

                  Η            ΓΕΝΕΣΗ  ΤΗΣ         ΤΡΑΓΩΔΙΑΣ

1.     Προέλευση: ( Περί Ποιητικής, Αριστοτέλης: η τραγωδία προήλθε από  τους αυτοσχεδιασμούς των  εξαρχόντων και το διθύραμβο.

 

2.      Στη διαμόρφωση της τραγωδίας ως ποιητικού είδους  συνέβαλαν οι εξής ΠΟΙΗΤΕΣ:

Ο  Αρίων: από τη Μήθυμνα της Λέσβου  έγραψε πρώτος διθύραμβο με λυρική μορφή και αφηγηματικό περιεχόμενο. Παρουσίασε τους  χορευτές μεταμφιεσμένους σε Σατύρους / τράγους ( ευρετής του τραγικού τρόπου). Οι Σάτυροι ακολουθούσαν μόνιμα το θεό Διόνυσο ως δαίμονες των δασών και στο θέατρο ονομάζονταν  τραγωδοί ( ωδή τράγων). Ο διθύραμβος γίνεται τεχνικός από τον Αρίωνα.

Ο Θέσπις από το δήμο της Αττικής  Ικαρία ( Διόνυσος, σήμερα) γύρω στο 550 π.Χ  στάθηκε  απέναντι από το Χορό και συνδιαλέχθηκε με στίχους. Αντί να τραγουδήσει, άρχισε να αφηγείται. Ο Θέσπις αντικατέστησε  εξάρχοντα με τον  Υποκριτή ηθοποιό και συνδύασε  το επικό με το λυρικό στοιχείο ( λόγος + μουσική). Η καινοτομία του Θέσπη οδήγησε στη γέννηση της τραγωδίας. Η καινοτομία του Θέσπη.

Επί Πεισιστράτου ο Θέσπης το 534 δίδαξε την πρώτη τραγωδία στα Μεγάλα Διονύσια.  Ο Πεισίστρατος ενίσχυσε τη λατρεία του Διονύσου και  καθιέρωσε τα Μεγάλα ή εν άστει Διονύσια.  Ο Πεισίστρατος.

3.     Γιατί η τραγωδία αναπτύχθηκε στην Αττική: οι μιμικές λατρευτικές τελετές, το κλίμα, οι κοινωνικές συνθήκες ( έλλειψη συγκρούσεων), το δημοκρατικό πολίτευμα.

4.     Ποιοι παράγοντες βοήθησαν στην εξέλιξή της: η επίδραση του έπους και της λυρικής ποίησης, η ανάπτυξη της ρητορείας και της φιλοσοφίας, η συμβολή προικισμένων ποιητών.

5.     Ποια  Διονυσιακά στοιχεία διατήρησε: η μεταμφίεση, ο Χορός,  μέρος της λατρείας του θεού αφού οι παραστάσεις γίνονταν στις γιορτές του θεού, οι νικητές βραβεύονταν με στεφάνι από κισσό, ιερό φυτό του θεού, οι παραστάσεις δίνονταν στο χώρο του Ελευθερέως Διονύσου και στο Διονυσιακό θέατρο στη νότια πλευρά της Ακρόπολης.

 

 

                                            

                                    

                                   Η ΑΚΜΗ ΤΗΣ ΤΡΑΓΩΔΙΑΣ

 

1.       Σε ποιες  κοινωνικές και πολιτικές συνθήκες  αναπτύχθηκε;

 

Η  τραγωδία   αναπτύχθηκε   παράλληλα με  το δημοκρατικό πολίτευμα  της πόλης – κράτους  της  Αθήνας, όπως διαμορφώθηκε από το 508 με τον Κλεισθένη. Οι πολίτες  συμμετείχαν άμεσα στην εξουσία, επικρατούσε δημοκρατικός διάλογος, ελευθερία, ισοτιμία και  ισηγορία. Αυτές οι πολιτικές συνθήκες  και το αγωνιστικό πνεύμα   των πολιτών ευνόησαν την τραγωδία.

Η  τραγωδία  άνθησε  κατά τον  χρυσό αιώνα ( 5ος π.Χ) μετά την νίκη των Αθηναίων κατά των Περσών, όταν η  πόλη ήταν κέντρο  πνευματικό και  πολιτιστικό και διέθετε μεγάλη δύναμη  οικονομική και πολιτική.

 

2.       Ο ηρωικός άνθρωπος στην τραγωδία.

Οι τραγωδίες  υμνούν τον  ηρωικό άνθρωπο. Ο  τραγικός ήρωας   συγκρούεται  με την Μοίρα, την Ανάγκη, τη θεϊκή δικαιοσύνη. Ισχύει το σχήμα: ύβρις – άτη – δίκη). Η  ύβρις, η υπεροπτική συμπεριφορά που δείχνει ο ήρωας επειδή  αισθάνεται δυνατός  προκαλεί την άτη, την πνευματική τύφλωση που τον παρασύρει στην καταστροφή και οδηγεί στην τίσι, τη θεϊκή τιμωρία, η οποία επαναφέρει  την τάξη με τον θρίαμβο της δίκης, της δικαιοσύνης.

 

3.       Από πού αντλούν τα θέματα οι συγγραφείς.

Από τους  αρχαίους ελληνικούς μύθους. Οι μύθοι συνδέονται με την  σύγχρονη επικαιρότητα  (οι νίκες κατά των Περσών, οι νέες  ιδέες της εποχής / σοφιστών, η αμφισβήτηση των παλιών αξιών, ο Πελοποννησιακός πόλεμος ) και  μεταφέρουν τους προβληματισμούς των ποιητών. Κεντρική θέση έχουν στις τραγωδίες τα μεγάλα προβλήματα: ο πόλεμος, η ειρήνη, η δικαιοσύνη, η φιλοπατρία.

 

                     ΟΙ ΔΡΑΜΑΤΙΚΟΙ ΑΓΩΝΕΣ

 

 

Πότε  γίνονταν οι  διδασκαλίες ( οι παραστάσεις);

Μεγάλα  ή  εν άστει Διονύσια : οι  ποιητές παρουσίαζαν νέα δράματα.

Μικρά ή κατ’ αγρούς Διονύσια: παρουσιάζονταν επαναλήψεις δραμάτων.

Λήναια: παρουσιάζονταν νέες τραγωδίες και κωμωδίες.

 

Ποιος και πως οργάνωνε τους δραματικούς αγώνες;

 

Η πόλη – κράτος ανέθετε στον  επώνυμο άρχοντα ( έναν από τους εννέα άρχοντες)  την οργάνωση και την επίβλεψη των αγώνων.

Η οργάνωση  ακολουθούσε την παρακάτω διαδικασία:

Οι ποιητές υπέβαλαν αίτηση να διαγωνισθούν με 3 τραγωδίες και 1 σατυρικό δράμα ( τετραλογία).

Ο άρχοντας διάλεγε τρεις από αυτούς. Ο κάθε ποιητής  ήτει χορόν και ο  επώνυμος άρχοντας  εδίδου χορόν, υποδεικνύοντάς του τον χορηγό.

Επέλεγε  τους χορηγούς: πλούσιοι Αθηναίοι που θα πλήρωναν τα έξοδα για το Χορό, τον χοροδιδάσκαλο, τον αυλητή, τη σκευή των ηθοποιών.

 

 

Επέλεγαν 10 κριτές  με κλήρωση. Αυτοί  διάλεγαν τον νικητή, γράφοντας σε πινακίδα το όνομά του. Έριχναν τις 10 πινακίδες σε κάλπη. Από αυτήν διάλεγαν 5 πινακίδες και αυτές έκριναν τον  νικητή ποιητή.

Πριν να αρχίσουν οι αγώνες στο Ωδείο  έκαναν τον προάγωνα:  ο ποιητής παρουσίαζε τους ηθοποιούς και  το χορό. Μετά τις παραστάσεις έδιναν στον νικητή το βραβείο, στεφάνι κισσού και στον χορηγό ένα χάλκινο τρίποδα.  Έγραφαν τα ονόματα των νικητών σε πλάκες ( διδασκαλίαι) και τις  τοποθετούσαν στον δημόσιο αρχείο.

 

Το κοινό.

 

Ποιοι παρακολουθούσαν τις παραστάσεις;

Αθηναίοι πολίτες και οι γυναίκες, ξένοι επισκέπτες της πόλης,  οι μέτοικοι για τρεις μέρες  συμμετείχαν παλλαϊκά  χειροκροτώντας, επευφημώντας ή αποδοκιμάζοντας στο θέατρο τους ποιητές και τους ηθοποιούς.

Αρχικά πλήρωναν το σύμβολον, ένα  εισιτήριο. Ο Περικλής  νομοθέτησε  τα θεωρικά:  χρήματα που έδινε  η πόλη στους άπορους πολίτες για να παρακολουθούν και αυτοί, καθώς θεωρούσαν το θέατρο συμπληρωματικό μέσο της δημοκρατικής παιδείας των πολιτών.

 

Το θέατρο.          http://odysseus.culture.gr/a/3/photo_gr.jsp?cat=a2    http://www.ancientgreece.co.uk/festivals/explore/exp_set.html http://www.didaskalia.net/studyarea/visual_resources/roman2.html

 

Οι θεατές κάθονταν  ημικυκλικά  απέναντι από τη σκηνή  στο  κοίλον. Τα  εδώλια, στα οποία κάθονταν  ήταν κτισμένα αμφιθεατρικά. Υπήρχαν  δυο διάδρομοι, τα διαζώματα, που το χώριζαν σε τρεις ζώνες, για να κυκλοφορούν άνετα οι θεατές. Υπήρχαν  κλίμακες  που δημιουργούσαν τις κερκίδες, τα σφηνοειδή τμήματα όπου βρίσκονταν τα  εδώλια. Στη συνέχεια  υπήρχε η ορχήστρα: κυκλικός ή  ημικυκλικός χώρος  όπου στεκόταν ή χόρευε ο χορός. Στο κέντρο της ορχήστρας ήταν ο βωμός του Διονύσου, η θυμέλη, όπου  έπαιρνε θέση ο αυλητής. Στην ελεύθερη πλευρά της ορχήστρας, απέναντι από το κοίλον, βρισκόταν η σκηνή: ήταν μια ξύλινη, ορθογώνια και μακρόστενη κατασκευή. Στο μπροστινό προς τους θεατές μέρος της υπήρχε μια πρόσοψη  ναού ή ανακτόρου με τρεις θύρες. Εκεί έπαιζαν οι ηθοποιοί. Από τη μεσαία θύρα έβγαινε ο ηθοποιός που έπαιζε τον βασιλιά. Η σκηνή στο πίσω μέρος είχε ειδικό χώρο για να αλλάζουν ενδυμασία οι ηθοποιοί.

Οι διάδρομοι  ανάμεσα στη σκηνή και την ορχήστρα ήταν οι πάροδοι. Αν ένας ήρωας του έργου ερχόταν, σύμφωνα με την υπόθεση, από το λιμάνι ή την πόλη έμπαινε στο θέατρο από την δεξιά, ως προς του θεατές, πάροδο. Αν  ερχόταν από τους αγρούς, έμπαινε από την αριστερή πάροδο.

Οι ηθοποιοί είχαν ως βασικό χώρο δράσης  το λογείον, ένα ξύλινο δάπεδο, υπερυψωμένο, ανάμεσα στην ορχήστρα και στην σκηνή.

Η σκηνή είχε μια  εξέδρα στο πάνω της μέρος όπου εμφανίζονταν οι από μηχανής θεοί, όταν η υπόθεση του έργου το απαιτούσε, το θεολογείον.

 

 

 

 

 

 

 

Οι  συντελεστές της παράστασης.

1.    Ο Χορός ( πόσοι ήταν οι χορευτές, πώς έμπαιναν στην ορχήστρα, τι φορούσαν, τι αντιπροσώπευαν).

Σε κάθε  παράσταση  αρχικά υπήρχαν  12 χορευτές. Ο Σοφοκλής τους έκανε 15.

Ο  Χορός έμπαινε στην ορχήστρα  από τη δεξιά  πάροδο. Μπροστά  οδηγούσε ο αυλητής.  Ο σχηματισμός του χορού ήταν  5 μέτωπο – τρία βάθος( κατά στοίχους) ή  3 μέτωπο – 5 βάθος ( κατά μέτωπο).

Οι χορευτές ήταν ντυμένοι απλά.

Ο κορυφαίος του Χορού  συζητούσε με τους υποκριτές. Ο  Χορός  είχε στραμμένη την πλάτη στους θεατές και ήταν χωρισμένος σε δυο ημιχόρια.

Ο Χορός αντιπροσωπεύει την κοινή γνώμη και δεν  τάσσεται υπέρ ή κατά των ηρώων της τραγωδίας.

 

2.    Οι Υποκριτές.

Οι  Υποκριτές ήταν  τρεις. Κατά τη διάρκεια της παράστασης  άλλαζαν ενδυμασία, καθώς έπρεπε να υποδυθούν όλα τα πρόσωπα του έργου, π.χ στην Ελένη, τρεις υποκριτές έπρεπε να υποδυθούν την Ελένη, τον Τεύκρο, το Μενέλαο, τον Θεοκλύμενο , τη Θεονόη, τη δούλα, τον στρατιώτη κοκ.

Φορούσαν  προσωπεία. Στο πρόσωπο βάφονταν με το ψιμύθιον, μια λευκή σκόνη. Ήταν ντυμένοι με πολυτελή ενδυμασία  που ταίριαζε με το πρόσωπο που έπαιζαν. Ήταν επιβλητικοί και μεγαλοπρεπείς.

Ήταν  Αθηναίοι πολίτες, επαγγελματίες ηθοποιοί που έπαιρναν μισθό και αποτελούσαν μια συντεχνία, το κοινόν των περί Διόνυσον τεχνιτών. Κοινωνικά ήταν σε πολύ καλή θέση και τους απάλλασσαν από το στρατό και άλλες υποχρεώσεις.

                      Ο ορισμός της τραγωδίας ( Ποιητική, Αριστοτέλη).

Είναι  μίμηση πράξης  εξαιρετικής και τέλειας ( με αρχή, μέση και τέλος). Έχει μέγεθος  ευσύνοπτο,  με λόγο που  τέρπει ( ευχαριστεί), διαφορετική για τα δυο της μέρη,  το διαλογικό και το χορικό,  με  πρόσωπα που δρουν και δεν απαγγέλλουν απλώς, και  η οποία με τη συμπάθεια του θεατή για τον ήρωα που υποφέρει και το φόβο, μήπως βρεθεί στην ίδια θέση, φέρνει στο τέλος στο θεατή τη λύτρωση από παρόμοια πάθη ( κάθαρση).

 

3.                                       Τα  μέρη της τραγωδίας.

Η  τυπική διάρθρωση της, σύμφωνα με τον Αριστοτέλη, είναι:

Τα  κατά ποσόν μέρη: αφορούν την έκταση του έργου. Συνολικά εννέα. Πέντε διαλογικά και τέσσερα χορικά: Πάροδος – Πρόλογος – Πρώτο  Επεισόδιο – πρώτο   Στάσιμο- δεύτερο  Επεισόδιο – δεύτερο  Στάσιμο …. – Έξοδος.

 

 

Α. Διαλογικά  μέρη

Πρόλογος: ο πρώτος λόγος που λέει ο υποκριτής πριν να μπει ο Χορός στο θέατρο. Είναι μονόλογος ή διάλογος ή και τα δυο. Με αυτόν οι θεατές  ενημερώνονται για την υπόθεση.

Επεισόδιο:  είναι όπως οι θεατρικές πράξεις σήμερα, σε αυτά εξελίσσεται η δράση. Είναι από 2 έως 5. Ανάμεσα τους υπάρχουν τα στάσιμα.

Έξοδος: βρίσκεται μετά το τελευταίο στάσιμο και επισφραγίζει τη λύση του δράματος.

 

 

Β .Λυρικά- Χορικά Πάροδος: το τραγούδι που λέει ο Χορός όταν μπαίνει στην ορχήστρα με ρυθμικό βήμα. Στάσιμα: τα  τραγούδια που έψαλλε ο Χορός αφού είχε πάρει τη θέση του στην ορχήστρα (στάσις). Δεν προωθούν την δράση. Έχουν σχέση με το επεισόδιο που προηγήθηκε. Μονωδίες / Διωδίες: τραγούδια που έλεγαν οι υποκριτές. Κομμοί: θρήνοι που έλεγε ο Χορός και ένας ή δυο υποκριτές εναλλάξ.

Τα  κατά  ποιόν  μέρη : αφορούν την  ανάλυση, την ποιότητα  του έργου.

 

Μύθος =  το σενάριο, η υπόθεση. Οι  μύθοι  προέρχονταν από τον Όμηρο, την αργοναυτική εκστρατεία, την  Θήβα, τον Τρωικό πόλεμο και ήταν γνωστοί στο λαό. Ο ποιητής τους τροποποιούσε ανάλογα με το τι ήθελε να πετύχει.

Ήθος = ο χαρακτήρας των ηρώων, η ποιότητα της συμπεριφοράς τους.

Λέξις = η γλώσσα και τα εκφραστικά μέσα.

Όψις = τα σκηνικά και  η σκευή, ό,τι κρατούσε ή φορούσε ο ηθοποιός ( προσωπεία, κόθορνοι, ποδήρεις χιτώνες).

Μέλος = η  μελωδία, η μουσική.

Διάνοια = οι ιδέες των ηρώων και τα επιχειρήματά τους.

 

Άλλα  σημαντικά:

Περιπέτεια  = η  απότομη αλλαγή της τύχης των ηρώων ( ευτυχία – δυστυχία).

Αναγνώριση = ο ήρωας  γνωρίζει ή αναγνωρίζει κάτι ή κάποιον που αγνοούσε συνήθως  συγγενή φέρνοντας αποδείξεις και τεκμήρια.

Τραγική ειρωνεία = ο θεατής γνωρίζει την αλήθεια, την πραγματικότητα την οποία ο ήρωας αγνοεί.

 

 

Στις ερωτήσεις 2 έως 5 συμπληρώστε τα κενά. Στις ερωτήσεις 6 και 7 αντιστοίχισε τα δεδομένα των στηλών Α και Β.

1. Δώστε  έναν   ΟΡΙΣΜΟ του  ΔΡΑΜΑΤΟΣ   και  εξηγήστε  την ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ  της  λέξης ΔΡΑΜΑ.

2. Το  ΔΡΑΜΑ   προέρχεται από τη λατρεία του  θεού __________________  .  Οι πιστοί του θεού   τον λάτρευαν   μεταμφιεζόμενοι  σε   ______________________ ,  δηλαδή τους ακόλουθους του θεού και   τραγουδούσαν και χόρευαν   το τραγούδι του θεού, τον ____________________.  Ο  χορός προς τιμήν του θεού εκτελούνται από   ____ χορευτές  που χόρευαν κυκλικά.

3.  Δύο ποιητές   βοήθησαν   να  εξελιχθεί  ο  Διθύραμβος  σε  τραγωδία. Ο  ___________   και  ο   _______________.

4.  Η  τραγωδία  διατήρησε  κάποια  στοιχεία από την λατρεία του θεού Διονύσου.  Συγκεκριμένα, οι παραστάσεις    δίνονταν  στο θέατρο του  ________________   __________________ .  Το βραβείο ήταν ένα   στεφάνι από το ιερό φυτό του Διονύσου, τον ______________.  Επίσης, οι παραστάσεις  γίνονται  κατά τη διάρκεια των  εορτών του   Διονύσου  από τις οποίες οι πιο σημαντικές ήταν  τα  __________________   ____________   που εορτάζονταν  στο άστυ  και   τα   ___________________   ___________________  που εορτάζονταν  στους αγροτικούς  δήμους της Αττικής.

5. Οι δραματικοί  αγώνες   ήταν ευθύνη  της πόλης – κράτους της Αθήνας.  Την οργάνωσή τους είχε ο  _______________________  άρχοντας. Αυτός  διάλεγε   ___  (αριθμός)  ποιητές. Κάθε ποιητής παρουσίαζε  συνολικά   ___   (αριθμός) τραγωδίες και __ (αριθμός) σατυρικό δράμα.  Ένας πλούσιος Αθηναίος, ο ________________________   πλήρωνε τα έξοδα της παράστασης.  Ο νικητής  ποιητής  επιλέγονταν από  ___ (αριθμός) κριτές και το βραβείο  ήταν  ένα  ________________   ___________.  Τα ονόματα των νικητών γράφονταν σε  πλάκες που λέγονταν _________________  και τις τοποθετούσαν  σε δημόσιο αρχείο.

6.

1	Κοίλον	Α	Πίσω από αυτή βρίσκεται ο αυλητής
2	Ορχήστρα	Β	Η είσοδος για όσους έρχονται από το λιμάνι ή την πόλη.
3	Σκηνή	Γ	Ο χώρος των θεατών
4	Θυμέλη	Δ	Η είσοδος για όσους έρχονται από τους αγρούς ή ξένη  χώρα
5	Αριστερή  Πάροδος	Ε	Ο  χώρος των υποκριτών
6	Δεξιά  Πάροδος	ΣΤ	Ο  χώρος του Χορού

 

7. 

1	Πρόλογος	Α	Το τραγούδι του Χορού  ανάμεσα σε δύο επεισόδια
2	Χορικό	Β	Το τραγούδι  του Χορού κατά την είσοδο  του
3	Έξοδος	Γ	Ο πρώτος λόγος του υποκριτή πριν την Πάροδο
4	Επεισόδιο	Δ	Η θεατρική πράξη
5	Πάροδος	Ε	Η λύση του δράματος

 

8.   Να   περιγράψεις τον   ΤΡΑΓΙΚΟ ΗΡΩΑ και  το  σχήμα  ΥΒΡΙΣ – ΑΤΗ – ΔΙΚΗ/

9.  Να εξηγήσεις τι είναι   ο ΕΛΕΟΣ, ο  ΦΟΒΟΣ  και η  ΚΑΘΑΡΣΗ  που πρέπει ο θεατής να βιώσει κατά την  διάρκεια μιας θεατρικής διδασκαλίας.

10. Ποια  είναι η τυπική  διάρθρωση – δομή μιας τραγωδίας σύμφωνα με τον Αριστοτέλη; 

 

 

ΠΡΟΛΟΓΟΣ   1-191

1-82.

11,1. Ποια στοιχεία  δίνει ο ποιητής  στους θεατές για να  αναγνωρίσουν ποια είναι η  ηρωίδα, που βρίσκεται και τι της συμβαίνει;

Να ο Νείλος… εδώ βασίλευε ο Πρωτέας , ο δικός μου τόπος η ξακουστή ’ναι Σπάρτη και πατέρας ο Τυνδάρεως, Ελένη το όνομά μου, ο Ερμής με έφερε στου Πρωτέα εδώ τα σπίτια, τώρα βρίσκομαι εδώ κι ο δόλιος μου άντρας πήγε… να με  πάρει πίσω, προδότρα με λογιάζουνε του αντρός μου, γυναίκα με ζητάει ο γιος του..

11,2. Ποιες πληροφορίες δίνονται στους θεατές στον Πρόλογο  για 

α. την προϊστορία της δράσης (τα βάσανα της Ελένης στο παρελθόν)………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………………

β. τον τόπο …………………………………………………………………………………………………………..

γ. τα πρόσωπα : Ελένη, Πρωτέας, Θεοκλύμενος, Ειδώ – Θεονόη, Μενέλαος ……………………………….

…………………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………………

11,3  Ο Ευριπίδης  επινόησε  το  Θεοκλύμενο και τη Θεονόη εξυπηρετώντας έτσι τη δική του ιστορία  σε  σχέση με τη μυθική παράδοση που υπήρχε.

Α. Ποια είναι η ετυμολογία των ονομάτων;  Θεοκλύμενος =                       +

Θεονόη =                          +

Β. Τι  προσδοκούμε από τους ήρωες αυτούς με βάση το όνομά τους;  από  τον Θεοκλύμενο …………….

…………………………………………………………………………………………………………………………

από τη Θεονόη ………………………………………………………………………………………………………

13,1: Ο μονόλογος της Ελένης  είναι  εκτενής και θεωρείται αντιθεατρικός και στατικός  καθώς ο υποκριτής δεν δρα όπως στο θέατρο. Τι  θα έκανε ο υποκριτής για να  κινήσει το ενδιαφέρον των θεατών σε έναν τέτοιο στατικό μονόλογο;

εξωγλωσσικά στοιχεία:

παραγλωσσικά στοιχεία:

13,2:  Τι να την κάνω την  ζωή πια; 68/69

α. Για ποιους λόγους  η Ελένη  οδηγήθηκε στην παραίτηση από την ζωή;

Ο  ανταγωνισμός μεταξύ της Ήρας, της Αθηνάς και της Αφροδίτης (Κύπρη)  άλλαξε την ζωή της δραματικά. Έφυγε από την πατρίδα της  άθελά της και το είδωλό της που η Ήρα έδωσε στον Πάρη έγινε η αιτία του Τρωικού πολέμου. Στην Ελλάδα την θεωρούν προδότισσα, την καταριούνται χωρίς να ευθύνεται, ο άντρας της και οι άλλοι Έλληνες βασανίζονται στην Τροία πολεμώντας. Βρίσκεται σε απελπισία, αναρωτιέται αν η ζωή της αξίζει πια.

Β. Τι  αισθάνεται ο θεατής ακούγοντάς την; βιώνει το φόβο και τον έλεο, όπως ανέφερε  ο Αριστοτέλης ( Περί  Ποιητικής);

Έλεος: ………………………………………………………………………………………………………………..

Φόβος: ……………………………………………………………………………………………………………….

13,3  Το ιστορικό πλαίσιο                                             Το έργο

Εποχή του Ευριπίδη  Άνοιξη του 412 π.Χ  Πελοποννησιακός πόλεμος (για 19 χρόνια), ήττα στη Σικελία, ανησυχία για το μέλλον της Αθήνας.	Πώς περνάνε όλα αυτά  στην ιστορία της Ελένης;
Εποχή αναστάτωσης και πολέμου	Η Ελένη έγινε –άθελά της- αιτία του Τρωικού πολέμου που οδήγησε στο θάνατο πλήθος Ελλήνων
Εποχή αιφνίδιων, ξαφνικών μεταβολών	Η αλλαγή των συνθηκών ζωής για την Ελένη έγινε ξαφνικά και χωρίς να το περιμένει. Βρέθηκε στην Αίγυπτο, μακριά από την πατρίδα της ενώ ο άντρας της πήγε στον πόλεμο της Τροίας.
Οι άνθρωποι νιώθουν πως: δεν ελέγχουν τη μοίρα τους	Η Ελένη δεν ελέγχει τη μοίρα και την ζωή της. Η θεά Ήρα, ο Δίας, η ομορφιά, ορίζουν την ζωή της. Οι  Έλληνες και οι Τρώες δεν ελέγχουν τη μοίρα τους: πολεμούν για ένα είδωλο και επειδή έτσι το θέλει ο Δίας.
Πως δεν επικρατεί πάντα το δίκαιο
Πως δεν τιμωρούνται οι κακοί ούτε αμείβονται πάντα οι καλοί…	Η Ελένη αν και είναι καλή και  ηθική, όμως θεωρείται προδότρια και ανήθικη.

15,1 Σκηνογραφικές πληροφορίες: να ο Νείλος ,μες στα παλάτια του Πρωτέα στο νησί Φάρο,  με έφερε στου Πρωτέα εδώ τα σπίτια, προσπέφτω ικέτισσα στου Πρωτέα το μνήμα ετούτο.

15,2  Στην  Ελένη  τίποτε δεν είναι όπως φαίνεται στην αρχή. Οι ήρωες  ζουν μέσα σε μια πλάνη. Στον Πρόλογο  κυριαρχεί  η  αντίθεση ανάμεσα στην  πραγματική Ελένη και το είδωλό της  στην Τροία. Ο Ευριπίδης προβληματίζεται για την εποχή του.

Ελένη  στην Αίγυπτο = το είναι, η πραγματική Ελένη.

Ελένη στην Τροία = το φαίνεσθαι, το είδωλό της, μια πλάνη.

Τα σημεία στα οποία φαίνεται η αντίθεση ανάμεσα στο είναι και στο φαίνεσθαι:

1.       Στου Πρίαμου το γιο δεν δίνει εμένα (είναι ) παρά το είδωλό μου  (φαίνεσθαι), φτιάχνοντας το από τον αιθέρα.

2.       Κι αυτός (ο Πάρης) θαρρεί πως  με έχει(φαίνεσθαι –κούφια ιδέα- ενώ δεν με έχει (είναι )

3.       Εγώ (είναι ) βραβείο παληκαριάς στους Έλληνες και Τρώες δεν ήμουν, ήταν το  όνομά μου(φαίνεσθαι).

Το  ήθος της Ελένης

Τραγικό πρόσωπο, γιατί πάσχει, βασανίζεται, υποφέρει, χωρίς η ίδια να  ευθύνεται. Θύμα  της  κρίσης του Πάρη για την πιο όμορφη θεά  και  ένα απλό πιόνι στα σχέδια της θεάς Ήρας. Η ομορφιά της είναι  γι αυτήν  αιτία δυστυχίας. Εκφράζει την απέχθειά της για την ομορφιά της.

Λυπάται για την κακή τύχη του άνδρα της  Μενέλαου ως αφοσιωμένη σύζυγος και για την απώλεια πολλών ψυχών στον πόλεμο της Τροίας.

Η τραγικότητά της είναι έντονη γιατί  ενώ η ίδια δεν ευθύνεται, όλοι οι Έλληνες την θεωρούν προδότρια, άπιστη, ανεύθυνη και την μισούν.

Τα βάσανά της την οδηγούν στην απελπισία και  στο ερώτημα: τι να την κάνω την ζωή πια;

Η  δεινή της θέση  γίνεται  δυσκολότερη εξαιτίας της επιθυμίας του Θεοκλύμενου να την κάνει γυναίκα του. Το αδιέξοδο στο οποίο βρίσκεται εκφράζεται μέσω της ικεσίας της στο μνήμα του βασιλιά Πρωτέα, που όσο ζούσε την προστάτευε.

             Μέσα σε όλες αυτές τις συμφορές η Ελένη  επιδιώκει να κρατήσει την τιμή της καθαρή.

            Υπάρχει και μια ελπίδα και μια πηγή αισιοδοξίας για το μέλλον, η οποία κρύβεται στην υπόσχεση του Ερμή: ότι θα ζήσει ξανά στην Σπάρτη με τον  άντρα της (70-72).

22,3  Η γενιά του Ευριπίδη διερωτάται και χειραφετείται (Jacqueline de Romilly): ποια στοιχεία από το μονόλογο της Ελένης στηρίζουν την άποψη αυτή;

Παραδοσιακές αντιλήψεις	Η αμφισβήτηση του Ευριπίδη
1-4: ο Δίας στέλνει στην Αίγυπτο την βροχή	Οι πλημμύρες του Νείλου οφείλονται στο χιόνι των βουνών της Αιγύπτου ( θεωρία του φιλόσοφου Αναξαγόρα)
20-25: ο Δίας με τη μορφή κύκνου έσμιξε με τη Λήδα κι έτσι γεννήθηκε η Ελένη.	Αν είναι αλήθεια,  διερωτάται ο Ευριπίδης και αμφισβητεί το μύθο αυτό.

 83-191

17,1  Το νέο πρόσωπο που εμφανίζεται ξαφνικά είναι ο Τεύκρος, ήρωας του Τρωικού πολέμου, περίφημος τοξότης.  Πληροφορούμαστε ποιος είναι  από τις απαντήσεις  που δίνει στην Ελένη: ένας από τους Έλληνες τους δόλιους, με λένε Τεύκρο, γιος του Τελαμώνα, και Σαλαμίνα η γη που με έχει θρέψει.

Η σκευή του: είναι ντυμένος με την στολή του τοξότη πολεμιστή, κρατά τόξο: με τούτη τη σαΐτα.

17,2  Πληροφορίες που μεταφέρει ο Τεύκρος και έχουν σχέση με την προϊστορία της δράσης:

Η Ελένη είναι πολυμίσητη και   ξεκλήρισε τους Αχαιούς. Ο Τεύκρος διώχθηκε από τη Σαλαμίνα από τον πατέρα του, γιατί θεωρήθηκε υπεύθυνος για την αυτοκτονία του αδελφού του Αία στην Τροία. Ο Αχιλλέας σκοτώθηκε στον πόλεμο. Η Τροία  έπεσε στα χέρια των Ελλήνων. Ο πόλεμος διήρκεσε 10 χρόνια και από την άλωσή της Τροίας έχουν περάσει επτά χρόνια. Ο  Μενέλαος πήρε πίσω την Ελένη όμως  δεν έφθασαν στην Σπάρτη αλλά χάθηκαν. Οι  Αργίτες στην επιστροφή τους από την Τροία βρήκαν φουρτούνα που τους σκόρπισε στο Αιγαίο. Ο Μενέλαος θεωρείται νεκρός.  Η μητέρα της Ελένης, η Λήδα, πέθανε από ντροπή. Δεν είναι σαφές αν ζουν οι Διόσκουροι. Λένε πως έγιναν άστρα και θεοί. Ο  Τεύκρος έχει έλθει στην Αίγυπτο να πάρει μαντεία  από τη Θεονόη για να ταξιδέψει στην Κύπρο. Έχει πάρει χρησμό από τον Φοίβο να ιδρύσει εκεί μια πόλη με το όνομα Σαλαμίνα.

17,2 β Γιατί ο Ευριπίδης  διάλεξε τον Τεύκρο ανάμεσα σε τόσους ομηρικούς  ήρωες; γιατί επέλεξε έναν νικητή του πολέμου;

Αν και ο Τεύκρος είναι νικητής ( την κούρσεψα) όμως  δεν έχει την αίγλη ενός νικητή ούτε είναι ευτυχής. Αντίθετα,  η νίκη του συνοδεύτηκε από πολλές συμφορές:  έχασε τον αδελφό του και είδε να ξεκληρίζονται πολλοί Έλληνες, διώχτηκε από την πατρίδα του και τώρα είναι αναγκασμένος να αναζητήσει νέα πατρίδα. Ο ίδιος χρησιμοποιεί  τις κατάλληλες λέξεις για να εκφράσει την κακή κατάστασή του: είμαι ένας από τους δόλιους Έλληνες, με διώξαν οι δικοί μου, την κούρσεψα, μα πάω κι εγώ χαμένος. Ο Ευριπίδης  καταδικάζει τον πόλεμο, τον οποίο θεωρεί αιτία δυστυχίας όχι μόνο για τους ηττημένους αλλά και για τους νικητές.

Ο Ευριπίδης επέλεξε   τον Τεύκρο,   ως το μυθικό πρόγονο του σύγχρονου βασιλιά της Κύπρου  Ευαγόρα που εξουσίαζε από το 412  και που είχε  παραμείνει πιστός σύμμαχος των Αθηναίων  σε μια δύσκολη περίοδο μετά την  ήττα στη Σικελία και την γενική αποστασία των συμμάχων της.  Ο ποιητής ενθαρρύνει τους Αθηναίους θυμίζοντάς τους τον πιστό τους φίλο.

17,3  Ο Τεύκρος και η Ελένη συζητούν  με  τη μορφή στιχομυθίας: ονομάζουμε στιχομυθία το διάλογο ανάμεσα σε δύο πρόσωπα με  μονόστιχα. Η μορφή αυτή του διαλόγου χρησιμοποιείται όταν  υπάρχουν στιγμές έντονου πάθους,  διαξιφισμών, όταν τα συναισθήματα είναι έντονα, όταν το ένα πρόσωπο προσπαθεί να αντλήσει πληροφορίες από το συνομιλητή του.

19,2 Τραγική ειρωνεία: η κατάσταση κατά την οποία τα πρόσωπα (ήρωες, Χορός)  αγνοούν πράγματα που γνωρίζουν τα άλλα πρόσωπα και οι θεατές ή μόνον οι θεατές της τραγωδίας, με αποτέλεσμα τα λόγια τους να παίρνουν γι αυτούς που γνωρίζουν  την αλήθεια διαφορετικό νόημα.

►        Άμποτε να έχεις την έχθρα των θεών που τόσο μοιάζεις με την Ελένη (91)

Αφού  είσαι παρόμοια με του Δία τη θυγατέρα (97)

Είσαι όμοια στο κορμί με την Ελένη, μα δεν της μοιάζεις στην ψυχή.

Να πάει κατά χαμού ποτέ της στον Ευρώτα να μη φθάσει εσύ καλό να βλέπεις πάντα (188-190).

19,3  Τεύκρος: την κούρσεψα, μα πάω κι εγώ χαμένος: ο Ευριπίδης  παρουσιάζει τον πόλεμο ως αιτία συμφορών και όχι ως  κάτι ηρωικό και επικό.

Ποιοι είναι οι προβληματισμοί του Ευριπίδη και  πώς συνδέονται με το ιστορικό πλαίσιο του έργου;

Ιστορικό πλαίσιο	Οι προβληματισμοί του  Ευριπίδη
Από το 431 οι Αθηναίοι πολεμούν με τη Σπάρτη. 412 π.Χ  Οι Αθηναίοι έχουν νικηθεί από τους αντιπάλους τους στη Σικελική εκστρατεία. Πολλοί Αθηναίοι έχουν σκοτωθεί ή αιχμαλωτισθεί και οι Λακεδαιμόνιοι ήδη  απειλούν την Αθήνα από το στρατόπεδό τους στην Δεκέλεια της Αττικής.	Ο Ευριπίδης παρουσιάζει μέσω του Τεύκρου τα δεινά του πολέμου και μεταφέρει ένα αντιπολεμικό και φιλειρηνικό μήνυμα   στους θεατές. Ενδείξεις για την καταδίκη του πολέμου: η αυτοκτονία του Αία και η  εξορία του Τεύκρου από τη Σαλαμίνα, η τύχη του Μενέλαου που αγνοείται, η πλήρης καταστροφή της Τροίας αλλά και οι Παρενέργειες του πολέμου για τις οικογένειες των νικητών,

21,2  Από ποια πάροδο έγινε η είσοδος και η έξοδος του Τεύκρου στη σκηνή αν  λάβουμε υπόψη τη θεατρική σύμβαση ; Πιθανόν  ο Τεύκρος  έρχεται από το λιμάνι, παρόλο που δεν το αναφέρει. Άρα, εισέρχεται από την ______________

ως προς τον θεατή πάροδο.

21,3

Μετά την αποχώρηση του Τεύκρου, η Ελένη μένει μόνη στη σκηνή. Η θέση της όμως τώρα πιο τραγική από πριν.

Ø  Πληροφορήθηκε  για το μίσος και την απέχθεια των Ελλήνων προς το πρόσωπό της

Ø  Μαθαίνει για το θάνατο της Λήδας και των Διόσκουρων από δική της υπαιτιότητα

Ø  Μαθαίνει πως ο Μενέλαος χάθηκε στη θάλασσα. Αρχίζει να αμφιβάλει για τα λόγια του Ερμή, πως ο άντρας της θα έλθει να την βρει.

Αυτές οι πληροφορίες θα μπορούσαν να  επηρεάσουν την δραματική οικονομία του έργου (ο τρόπος με τον οποίο διαρθρώνεται  ο μύθος, έτσι ώστε το ένα γεγονός να προκύπτει από το άλλο); Οι πληροφορίες αυτές θα μπορούσαν να ωθήσουν την Ελένη στην απελπισία και ίσως στην αυτοκτονία. Μια άλλη εξέλιξη θα μπορούσε να την οδηγήσει να δεχθεί την πρόταση του Θεοκλύμενου και  να ξεχάσει την πατρίδα της, αφού όλοι οι αγαπημένοι της δεν ζουν πια.

21,4    Δραματικός ρόλος της σκηνής με τον Τεύκρο

α) Η επιλογή του Τεύκρου

- Είναι από τους λίγους φημισμένους ήρωες - επιζώντες του Τρωικού πολέμου (επικός ήρωας, όχι τυχαίο πρόσωπο)

- Οι πληροφορίες πρέπει να δοθούν από υπεύθυνο και αξιόπιστο πρόσωπο (συμμετείχε ο ίδιος στα γεγονότα του Τρωικού πολέμου)- Η κοινή Μοίρα που έχει με την Ελένη - Νικητής αλλά παράλληλα εξόριστος και ανέστιος

- Έμμεση αναφορά στο βασιλιά της Κύπρου Ευαγόρα

 Κοινή Μοίρα Ελένης – Τεύκρου

- είναι θύματα πολέμου- είναι θύματα μιας «κρίσης» («κρίση του Πάρη» για την ομορφότερη θεά & «κρίση περί των όπλων» για τα όπλα του Αχιλλέα) - σημαδεύονται και οι δύο από την απώλεια αγαπημένων προσώπων

- απώλεια της πατρίδας (βρίσκονται αποδιωγμένοι ή εξόριστοι σε ξένο τόπο) - περιέπεσαν απότομα από την ευτυχία στη δυστυχία- δεν ορίζουν οι ίδιοι τη μοίρα τους- είναι τραγικά πρόσωπα

22,3 Ο Ευριπίδης   κάτω από την επίδραση των σοφιστών που αμφισβήτησαν τα πάντα προβληματίζεται

Ø  Αμφισβητεί  την άποψη πως τα καιρικά φαινόμενα, τη βροχή ελέγχει ο Δίας. Ο Νείλος είναι η αιτία.

Ø  Αμφισβητεί την ιδέα πως η Ελένη γεννήθηκε από τον Δία και τη Λήδα.

Ø  Η ίδια η Ελένη αντιστέκεται στην  καταπίεση που της ασκεί ο Θεοκλύμενος. Ο Ευριπίδης πιστεύει στο δικαίωμα της  αντίστασης στη βία.

22.4  Ο Πρόλογος  έχει ως κύρια λειτουργία να ενημερώσει τους θεατές για:

Τον τόπο
Το χρόνο
Τα βασικά πρόσωπα
Την προϊστορία της δράσης
Το κεντρικό νήμα της υπόθεσης

22,5 Η θέση του Τεύκρου είναι τραγική, γιατί;

Ø  Ζει μακριά από την πατρίδα του, ο πατέρας του τον μισεί

Ø  Αισθάνεται τύψεις για το χαμό του αδελφού του

Ø  Αν και νικητής στον πόλεμο,  είναι σε άθλια κατάσταση και ζητά βοήθεια

Ø  Αγνοεί την  πραγματικότητα: ποια είναι η Ελένη;  Πιστεύει πως είναι κάποια που της μοιάζει.

ΠΡΩΤΟ  ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ

 1^Η ΣΚΗΝΗ   473-494

1.      Ενότητες:    1^η Το παρελθόν του Μενέλαου (437-464) Υποενότητες: οι πρόγονοί του και η ευχή του να μην είχε γεννηθεί ο πατέρας του / ο  Μενέλαος καυχιέται / οι περιπέτειές του μετά την άλωση της Τροίας.

                          2^η  Το παρόν του (465-494) Τα τωρινά του βάσανα / οι λόγοι που τον έφεραν στο παλάτι του Πρωτέα.

41,1  Μενέλαος, γιος του Ατρέα, αδελφός του Αγαμέμνονα, μπαίνει από τη δεξιά πάροδο, από την πόλη. Φορά κουρέλια, είναι ντυμένος με καραβόπανο. Δεν υπάρχει κανείς στην σκηνή γι αυτό  αυτοσυστήνεται.

41,3  α. Ο μονόλογος του Μενέλαου  έχει τη μορφή  Προλόγου γιατί: μπαίνει όταν δεν υπάρχει κανείς στη σκηνή ή στην ορχήστρα, αναφέρει το γενεαλογικό του δέντρο, κάνει γνωστό το παρελθόν του, εξηγεί πως ήλθε εκεί και ποιο είναι το πρόβλημά του.

     3 β) Ο μονόλογος του εξυπηρετεί τις εξής  δραματικές ( θεατρικές ) σκοπιμότητες: εισάγει ένα νέο πρόσωπο για το οποίο ως τώρα είχαμε αντιφατικές πληροφορίες. Ο ΜΕ έρχεται την ώρα που η ΕΛΕ ρωτά  την ΘΕΟ  γι αυτόν. Οι θεατές έτσι προετοιμάζονται για την συνάντησή τους και την αναγνώρισή τους. Τονίζεται η τραγικότητα του Μενέλαου, καταδικάζεται ο πόλεμος μέσω της κακής του κατάστασης,  δημιουργείται έντονη τραγική ειρωνεία.

41,4 Οι θεατές νιώθουν για το Μενέλαο  έλεος, οίκτο για την κατάντια του και συνδέουν στο μυαλό τους την κακή του κατάσταση με τις συμφορές που γεννά ο πόλεμος.

43,2  Ο Μενέλαος είναι τραγικό πρόσωπο:  ενώ πριν ήταν ένας δυνατός βασιλιάς, αρχηγός όλων των Ελλήνων, αυτός που όπως ο ίδιος καυχιέται  κυρίεψε την Τροία, τώρα  εμφανίζεται  άθλιος,  ρακένδυτος, πεινασμένος, προβληματισμένος, αδύναμος.

Ενώ νομίζει πως έχει μαζί του την Ελένη, δεν έχει παρά μόνο το είδωλό της. Υποτάσσεται στην Ανάγκη, ταπεινώνεται και  ζητιανεύει. Βρίσκεται σε αδιέξοδο καθώς δεν μπορεί να επιστρέψει στην πατρίδα του.

43,3  Ομοιότητες  Μενέλαου και Τεύκρου: κι οι δυο πολέμησαν στην Τροία, κι οι δυο καυχιώνται πως την κυρίεψαν  αυτοί,  μετά την άλωση πέρασαν πολλά βάσανα, περιπλανιώνται και δεν μπορούν να γυρίσουν στην πατρίδα τους.

Διαφορές: ο  Μενέλαος νομίζει πως έχει την ΕΛΕ, ο Τεύκρος νομίζει πως η ΕΛΕ έχει χαθεί /   έχουν έλθει για διαφορετικούς λόγους / ο ΜΕ είναι σε άθλια κατάσταση (ναυαγός ) ενώ ο ΤΕ  δεν έχει χάσει την  αίγλη του πολεμιστή ( τοξότης).

Η τύχη πού είχαν μετά την άλωση της Τροίας οδηγεί τον θεατή στο κοινό συμπέρασμα: ο πόλεμος  είναι το ίδιο καταστροφικός για τους ηττημένους όπως και για τους νικητές. Παράδειγμα είναι ο Μενέλαος και ο Τεύκρος.

Το ήθος του Μενέλαου.

Έμπειρος, μετά  από πολλές περιπέτειες.   Υπερήφανος για την ηγετική του θέση στον πόλεμο της Τροίας. Θεωρεί την Ελένη υπεύθυνη για τον πόλεμο αυτό. Ντρέπεται για την κατάντια του. Νοιάζεται πολύ για τους συντρόφους του και φροντίζει για την επιβίωσή τους. Νιώθει απογοήτευση για τη  ζωή του και δυσαρέσκεια. Θα ήθελε να μην είχε γεννηθεί. Όμως είναι περήφανος για την άλωση της Τροίας.

Σκηνή 2^η   στίχοι  495-541

45,1  Σκηνοθετικές λεπτομέρειες: στίχοι 495  η Γερόντισσα  μιλάει  μέσα από το παλάτι ενώ ο Μενέλαος στέκεται στην πόρτα και τη χτυπά. 499 Η  Γερόντισσα έχει βγει έξω. 501-503 Η Γερόντισσα  απωθεί βίαια το Μενέλαο κι εκείνος προσπαθεί να την αποφύγει. 511-513 Ο Μενέλαος φαίνεται απηυδισμένος και αγανακτισμένος. 535 Η Γερόντισσα δείχνει στο Μενέλαο την έξοδο από το παλάτι και τη χώρα.

45,2  Γιατί ο Ευριπίδης διάλεξε ως θυρωρό μια αδύναμη γυναίκα και όχι ένα χεροδύναμο στρατιώτη;

Αν  ο θυρωρός ήταν ένας  δυνατός  άντρας  θα  μπορούσε να συλλάβει το Μενέλαο και να τον οδηγήσει στο βασιλιά. Αντίθετα, η Γερόντισσα  φρόντισε να απομακρύνει τον Μενέλαο μόνο με υποδείξεις. Στη συνέχεια θα  του δείξει ανοχή και θα τον συμπαθήσει. Αυτή η αλλαγή της δικαιολογείται γιατί είναι γυναίκα και πιο συναισθηματική. Ακόμη, την επιλέγει γιατί ο Μενέλαος είναι αναγκασμένος να συνομιλήσει, να μαλώσει και να σπρωχτεί από μια γριά γυναίκα, έτσι η θέση του δείχνει ακόμη πιο τραγική και αναξιοπρεπής. Εμφανίζεται ως ένας ξεπεσμένος βασιλιάς που ακόμη και μια γερόντισσα δεν τον σέβεται.

Ποιος είναι ο ρόλος της σκηνής στη δραματική οικονομία;

Η σκηνή εξυπηρετεί την υπόθεση του έργου ως εξής: δείχνει σε τι βαθμό εξαθλίωσης και κατάντιας έχει φθάσει ο βασιλιάς της Σπάρτης ώστε να δέχεται προσβολές και ταπείνωση από μια αδύναμη γριά γυναίκα. Δίνεται η πληροφορία ότι  στην Αίγυπτο βρίσκεται η Ελένη, η σύζυγός του. Ο διάλογος  κάνει πιο έντονη την αντίθεση  ανάμεσα στο είναι και στο φαίνεσθαι.

45,3  Είναι – φαίνεσθαι,  δόξα – αλήθεια, όνομα – σώμα. Πως φαίνεται αυτή η αντίθεση στον Μενέλαο και στη Γερόντισσα;

Η Γερόντισσα φαίνεται  αυστηρή, τυπική και αφιλόξενη ως βίαιη – είναι ευαίσθητη, συμπαθεί τους Έλληνες, προστατεύει το Μενέλαο.

Ο  Μενέλαος φαίνεται  ως ο ένδοξος βασιλιάς – είναι ένας ρακένδυτος ναυαγός, απελπισμένος, αδύναμος. Φαίνεται πως έχει μαζί του την Ελένη – στην ουσία η Ελένη βρίσκεται στην Αίγυπτο. Ο Μενέλαος βρίσκεται εκεί ως  σώμα – το όνομά του δεν αποκαλύπτεται από φόβο και ντροπή. Φαίνεται πως μπορεί να βρει βοήθεια στο παλάτι – στην πραγματικότητα κινδυνεύει γιατί είναι Έλληνας.

45,4  ο Μενέλαος είναι  τραγικό πρόσωπο ή φιγούρα που σκιαγραφείται με κωμικές πινελιές; δημιουργεί άλλοτε γέλιο, άλλοτε λύπηση, άλλοτε κλαυσίγελο.

Σωστά μιλάς, γριούλα, να, σ’ ακούω. Όμως κι εσύ μαλάκωσε λιγάκι. Μη σπρώχνεις ντε, το  χέρι μη μου σφίγγεις: ο Μενέλαος προκαλεί  θυμηδία με την αντίδραση του, ο θεατής χαμογελά όταν τον βλέπει να παρακαλά, αυτός ένας βασιλιάς, μια γερόντισσα.

Αχ που σαι κοσμοξάκουστε στρατέ μου. θεοί να με ατιμάζουν έτσι εμένα, πού έχω αράξει ο δόλιος;: ο θεατής λυπάται βέβαια αλλά  ο Μενέλαος εδώ κλαίγεται σε μια γερόντισσα και προκαλεί κλαυσίγελο.

Πότε την έκλεψαν από την σπηλιά μου; Ο Μενέλαος  εδώ βρίσκεται σε τέλεια σύγχυση, νομίζει πως η Ελένη που εννοεί η γερόντισσα είναι η δική του Ελένη, αυτή στην σπηλιά.

ΤΡΙΤΗ   ΣΚΗΝΗ 542-575.

Χαρακτηρισμός του Μενέλαου: απλοϊκός, επιπόλαιος, δεν σκέφτεται  λογικά και δεν αξιολογεί ορθά τα δεδομένα που έχει. Το συμπέρασμά του είναι εσφαλμένο. Βρίσκεται σε αμηχανία, σε σύγχυση και ταραχή και γι αυτό  είναι γεμάτος ερωτηματικά: τι να πω; μήπως ζει κανείς στον Νείλο που τον κράζουν Δία; δεύτερη υπάρχει στον κόσμο Λακεδαίμονα; άλλη Τροία;

47,2 :Η αφέλειά του μπορεί να δικαιολογηθεί; ίσως οι περιπέτειες και τα βάσανά του είναι η αιτία που τον κάνει πολύ προσεκτικό, επιφυλακτικό και θύμα μιας απίστευτης πραγματικότητας. Βλέποντάς τον να προσπαθεί να εξηγήσει τα ανεξήγητα  οι θεατές νιώθουν συμπάθεια και οίκτο για αυτόν. Η έλλειψη αυτοπεποίθησης και η σύγχυση εντείνουν την τραγικότητά του.

Είναι ακόμη  αντιφατικός: από την μια καυχιέται γιατί κυρίευσε την Τροία – παντού γνωρίζουνε εμένα που άναψα της  Τροίας την ξακουσμένη φωτιά-, από την άλλη   είναι δειλός – θα τρέξω να κρυφτώ-,  μοιρολάτρης – το θέλει η ανάγκη.

Τα κωμικά στοιχεία : η περιορισμένη κριτική ικανότητα και η επιπολαιότητα του ήρωα, η αντιφατική του συμπεριφορά: καυχιέται για μεγάλος ήρωας και αρχηγός ενός διάσημου πολέμου ενώ τώρα πρόθυμα θα τρέξει να κρυφτεί από το βασιλιά, για να σώσει την ζωή του.

47,3: α. Ο Ευριπίδης κατέβασε τους ήρωες από το βάθρο του έπους και τους παρουσιάζει   ρεαλιστικά, ως  ανθρώπους ζωντανούς και όχι τέλειους, ανοίγοντας το δρόμο σε ένα θέατρο πιο κοντινό σε μας (Jaqueline de Romilly): ο Μενέλαος, αν και είναι  ο ηγέτης, απομυθοποιείται και εμφανίζεται ως ένας  κοινός καθημερινός άνθρωπος:  ναυαγός, περιπλανώμενος, σε άθλια κατάσταση, με συνείδηση της δεινής του κατάστασης, ντυμένος με καραβόπανο, δεν έχει ούτε τροφή για να συντηρήσει τους άνδρες του, συγκρούεται σαν απλός άνθρωπος με τη γερόντισσα, δέχεται απειλές και οδηγίες από αυτήν, προσπαθεί να βρει μέσα στην σύγχυση μια λύση αλλά η  αδιέξοδη κατάσταση τον κάνει επιπόλαιο και αντιφατικό. Όλα  αυτά τα στοιχεία τον κάνουν τυπικό ευριπίδειο ήρωα.

Β. Η εποχή του  Ευριπίδη = εποχή αμφισβήτησης των  μύθων και των ειδώλων: ο ποιητής  απομυθοποιεί τον Μενέλαο, τον επικό ήρωα. Η εποχή του είναι η εποχή του σοφιστικού κινήματος, του αρχαίου ελληνικού διαφωτισμού με κύρια χαρακτηριστικά: την κριτική κάθε αξίας και κάθε  αυθεντίας, τον έλεγχο κάθε δεδομένης αντίληψης, την αμφισβήτηση  των κοινωνικών στερεοτύπων. Ο  Ευριπίδης  ως μαθητής των σοφιστών  υιοθετεί τις απόψεις τους.

48,5  Ο μονόλογος  διακρίνεται στις ενότητες:

542 – 557: ο Μενέλαος αξιολογεί την κατάσταση.

557-570:    αποφάσεις για την αντιμετώπιση της κατάστασης.

570-575:    η πιο μεγάλη δύναμη είναι η Ανάγκη.

48,7:  Το  απρόοπτο καραδοκεί παντού: στοιχεία από το Α΄ επεισόδιο που το επιβεβαιώνουν. Α. Η  απρόοπτη και απροσδόκητη εμφάνιση του Μενέλαου, αν και  ο Τεύκρος είχε  φέρει την πληροφορία πως ο Μενέλαος είχε χαθεί στη θάλασσα.

Β. Η μη αναμενόμενη εικόνα και εμφάνιση του Μενέλαου. Αν και βασιλιάς και φημισμένος, εμφανίζεται κουρελής, σε μεγάλη ανάγκη. Γ. Η παρουσία μιας γερόντισσας ως  φύλακα του παλατιού και όχι ενός άντρα. Δ. Η πληροφορία για την παρουσία της Ελένης στην Αίγυπτο είναι κάτι αναπάντεχο για τον Μενέλαο.

 «Ελένη»  Δεύτερο Επεισόδιο

1^Η  ΣΚΗΝΗ 588-688

Τη σκηνή χαρακτηρίζει ζωηρή δράση: βγαίνει ο Χορός, ακολουθεί η Ελένη η οποία πηγαίνει στον τάφο του Πρωτέα, αντιλαμβάνεται το Μενέλαο, που κρύβεται σε μια γωνιά και τότε η Ελένη τρέχει  προς τον τάφο. Ο Μενέλαος προσπαθεί να την πιάσει, εκείνη φωνάζει. Όταν τον αναγνωρίζει, προσπαθεί να τον αγκαλιάσει. Εκείνος απομακρύνεται, ενώ η  Ελένη τον συγκρατεί.

Ενότητες:

588-606: Η επιστροφή της Ελένης και οι πληροφορίες που πήρε από τη Θεονόη.

607-625: Η εμφάνιση του Μενέλαου και ο πανικός της Ελένης.

626-658: Η Ελένη αναγνωρίζει το Μενέλαο.

Οι πληροφορίες του Χορού και οι πληροφορίες της Ελένης:  συμφωνούν ως προς ότι: ο Μενέλαος ζει, παραδέρνει στη θάλασσα, δεν πήγε ακόμη στην πατρίδα.

Διαφωνούν ως προς: Χορός -  πλανιέται χωρίς φίλους, Ελένη – με λίγους συντρόφους  / η Ελένη είπε πως ο Μενέλαος θα έλθει στην Αίγυπτο, ο Χορός δεν το ανέφερε. Εξήγηση των διαφορών: οι πληροφορίες δίνονται στους θεατές σταδιακά ώστε να τους κινείται το ενδιαφέρον.

Η  αναγνώριση.

Πώς γίνεται: η Ελένη πληροφορείται πως ο Μενέλαος ζει / βλέπει το Μενέλαο και πως μοιάζει με τον άντρα της / ο Μενέλαος της λέει το όνομά του.

51,3  α) Η  αναγνώριση γίνεται δύσκολα. Υπάρχει επιβράδυνση: η Ελένη στην αρχή δεν μπορεί να τον αναγνωρίσει. Ο ποιητής  καθυστερεί την αναγνώριση, για να εντείνει την αγωνία και το ενδιαφέρον των θεατών. Ο φόβος της Ελένης επιβραδύνει την εξέλιξη. Η εικόνα, το φαίνεσθαι – ο ναυαγός Μενέλαος – την εμποδίζουν. Υπάρχει έντονη τραγική ειρωνεία: οι θεατές γνωρίζουν, ενώ οι ήρωες αγνοούν ο ένας τον άλλο.

Β) Η Ελένη γνώριζε από τη Θεονόη πως ο Μενέλαος θα έλθει στην Αίγυπτο ναυαγός. Την εμποδίζει όμως να το συνειδητοποιήσει ο φόβος ότι ο βασιλιάς θα στείλει κάποιον να την πιάσει, θεωρεί το Μενέλαο άνθρωπό του, η εμφάνισή του δεν της εμπνέει εμπιστοσύνη.

Γ) Οι  ψυχολογικές  μεταπτώσεις / αλλαγές της Ελένης: χαρούμενη, αισιόδοξη από τα νέα της Θεονόης  / έκπληξη, φόβος, πανικός, όταν βλέπει έναν άντρα στο παλάτι να την κοιτά / χαρά, αγαλλίαση, όταν τον αναγνωρίζει / στενοχώρια, απογοήτευση, όταν αυτός δεν την πιστεύει και ετοιμάζεται να φύγει.

53,1 Ο Μενέλαος  εγκλωβίζεται  στην πλάνη του, κυριαρχεί η αντίθεση ανάμεσα στο είναι και στο φαίνεσθαι.

Α) Λέξεις – φράσεις από τη στιχομυθία που εκφράζουν το πραγματικό και το φαινομενικό:  όμοια, απαράλλαχτη με την Ελένη! Γυναίκα μου; σταμάτα μη με αγγίζεις. Φαντάσματα αγαθά. Σωστά Δε βλέπω; Μοιάζετε στη θωριά, μα ολότελα όχι. Στην Τροία πήγε μόνο το είδωλό μου. Ίσκιους που δείχνουν  ζωντανοί ποιος φτιάχνει; Το όνομα  πάει ολούθε, όχι το σώμα. Με αφήνεις για έναν ίσκιο; Της Τροίας πιστεύω τους μόχθους, όχι εσέ!

Β) Δικαιολογείται η προσκόλληση του Μενέλαου στο φαινομενικό;

Ο Μενέλαος ζει σε μια ψευδαίσθηση. Η ιδέα του ειδώλου τον επηρεάζει περισσότερο από αυτό που βλέπει μπροστά του ( μα έχω άλλη γυναίκα, εδώ χαλάει). Είναι προσκολλημένος στην πίστη πως η αληθινή του γυναίκα βρίσκεται στην σπηλιά. Είναι καχύποπτος προς την Ελένη. Πιστεύει  πως θα χάσει τα λογικά του, ότι βλέπει φαντάσματα. Δεν θέλει να παραδεχθεί πως πολέμησε για ένα φάντασμα τόσα χρόνια. Είναι τραγικός, καθώς δεν μπορεί να αντιληφθεί την πραγματικότητα.

53,2. Α) Περιπτώσεις τραγικής ειρωνείας:  η Ελένη πιστεύει πως ο Μενέλαος θα έλθει κάποτε στην Αίγυπτο – οι θεατές ξέρουν πως ήδη είναι εκεί. Η Ελένη νομίζει πως είναι άνθρωπος του Θεοκλύμενου και εχθρός της – οι θεατές γνωρίζουν πως είναι ακίνδυνος και μάλιστα ένας αγαπημένος της. Ο Μενέλαος της λέει να χαίρεται που μοιάζει στην Ελένη! Ο Μενέλαος της λέει πως είναι όμοια απαράλλαχτη με την Ελένη!

84,1 Τι άλλο εμποδίζει το Μενέλαο να την αναγνωρίσει;  πιστεύει πως δεν είναι απόλυτα όμοιες 639, νομίζει πως έχει σαλέψει ο νους του και ό,τι βλέπει είναι μια παραίσθηση.

84,2 Γιατί η Ελένη δεν ρώτησε τη Θεονόη για το αν θα σωθεί ο άντρας της όταν έλθει στην Αίγυπτο;

Ο ποιητής θέλει να κρατήσει αμείωτη την αγωνία των θεατών για την τύχη των ηρώων, να  κρατήσει την δραματική ένταση αμείωτη και να μείνει άγνωστη η έκβαση της  τραγωδίας.

84,3 Πώς αντιμετώπισαν την Ελένη ο Τεύκρος και ο Μενέλαος;

Και οι δυο ένιωσαν έκπληξη και επισήμαναν την ομοιότητά της με την Ελένη! Είναι και οι δυο αρνητικοί, με μίσος ο Τεύκρος, με δυσπιστία ο Μενέλαος. Στο τέλος δείχνουν κάποια κατανόηση και συγκατάβαση, χωρίς όμως να δεχθούν ότι είναι η Ελένη.

2^Η  ΣΚΗΝΗ    Στίχοι 659-840

1^η  Ενότητα στίχοι 659-689.

55, 1α. Στη σκηνή μπαίνει  ένας αγγελιοφόρος. Καταλαβαίνουμε ποιος είναι: ένας από τους  συντρόφους του Μενέλαου: α. Από την προσφώνηση στο Μενέλαο, β. Από τη φράση   με στείλαν οι συντρόφοι μας να   ψάξω.

1β. Μπαίνει από τη δεξιά πάροδο, από την πόλη, αφού ήταν εκεί και τον αναζητούσε για πολύ ώρα και κουράστηκε να τον ψάχνει. Είναι ντυμένος όπως ο Μενέλαος, αφού κι αυτός είναι ναυαγός.

55, 2.  Άγγελος = το πρόσωπο που  μεταφέρει στη σκηνή  τα γεγονότα που συνέβησαν σε άλλο τόπο, εκτός σκηνής.

Ο  υπηρέτης του Μενέλαου αρχικά λειτουργεί ως άγγελος.

Εξυπηρετεί  τους εξής δραματικούς σκοπούς: 

α. μεταφέρει στη σκηνή το γεγονός που συνέβη στην σπηλιά, την ανύψωση του ειδώλου και τα λόγια που είπε αυτό. Ο  Μενέλαος  κατανοεί  τι έχει συμβεί και  αναγνωρίζει την Ελένη.

β. Με όσα μεταφέρει ο αγγελιοφόρος  η Ελένη αποκαθίσταται, δηλαδή αναγνωρίζεται ότι δεν πρόδωσε ποτέ τον άντρα της και ότι  υπήρξε θύμα της παγίδας των θεών.

55, 3α. Η εμφάνιση του αγγελιοφόρου αποτελεί  απρόοπτο σκηνικό επεισόδιο, δηλαδή κάτι που κανείς, ούτε οι θεατές, το περίμενε. Ο  Ευριπίδης  χρησιμοποίησε και πριν κάποια  απρόοπτα: την εμφάνιση του Τεύκρου, την ξαφνική εμφάνιση του Μενέλαου, το γεγονός ότι μια γυναίκα άνοιξε στον Μενέλαο ( Γερόντισσα) και όχι ένας άντρας.

3β. Ποια αντίληψη εκφράζει για τη ζωή ο Ευριπίδης μέσω της  τεχνικής των απρόοπτων: ο  Ευριπίδης εκφράζει την αντίληψη ότι η τύχη είναι κάτι απρόσμενο και μπορεί να αλλάξει απότομα μια κατάσταση  από το καλό στο κακό ή από το κακό στο καλό. Εδώ, ενώ τα πράγματα βρίσκονται σε αδιέξοδο και ο Μενέλαος δεν δέχεται την Ελένη, εμφανίζεται ο  υπηρέτης του και το αδιέξοδο παύει να υπάρχει. Όπως παρατηρεί η    J.  de Romilly,      ο Ευριπίδης  οδηγεί μια κατάσταση  στην πλήρη απελπισία και την τελευταία στιγμή εμφανίζεται ξαφνικά ένας σωτήρας.

Ανάλογες αντιλήψεις σήμερα: όσα φέρνει η ώρα, δεν τα φέρνει ο χρόνος, κεραυνός εν αιθρία!

Το ήθος του αγγελιοφόρου: Γεμάτος αγωνία, ανησυχία. Βιάζεται να  εκφράσει την ανησυχία του για την εξαφάνιση της  Ελένης. Νιώθει έκπληξη, όταν αντιλαμβάνεται την Ελένη. Εμφανίζεται κάπως  βραδύνους, καθώς νομίζει πως η Ελένη που βλέπει, είναι το είδωλο που πριν λίγο έφυγε. Αισθάνεται ανακούφιση.

Η ιδέα του ειδώλου: με τα λόγια του ειδώλου τονίζεται  α. η ματαιότητα του Τρωικού πολέμου, άρα και όλων των πολέμων (φιλειρηνικό πνεύμα), β. η αποκατάσταση της Ελένης στα μάτια όλων των Ελλήνων, γ. η  παρουσία της Ελένης ως θύματος της θέλησης των θεών.

2^η ενότητα  στίχοι  690-730  Ο Μενέλαος αναγνωρίζει την Ελένη.

57,2α  Οι  ήρωες με την  αναγνώριση περνούν από την άγνοια στη γνώση και η αντίθεση ανάμεσα στο είναι και στο φαίνεσθαι παύει να υπάρχει:    είναι = φαίνεσθαι. Με ποιον τρόπο έγινε η μετάβαση από την άγνοια στη γνώση: α. Η Γερόντισσα  ανάφερε πως στην Αίγυπτο βρίσκεται η Ελένη του  Τυνδάρεω από την Σπάρη. Β. Η  Ελένη είπε στο Μενέλαο πως είναι η αληθινή, η πραγματική Ελένη. Γ. Ο Αγγελιοφόρος  έφερε την είδηση της  εξαφάνισης του ειδώλου από τη σπηλιά.

57, 2β  Τα συναισθήματα των ηρώων: έντονα συναισθήματα χαράς, αγαλλίασης, ανακούφισης. Η Ελένη δηλώνει  πασίχαρη, κλαίει από χαρά, αγκαλιάζει το Μενέλαο, νιώθει πως πετά από  χαρά, λύνει τα μαλλιά της σε μια εκδήλωση ενθουσιασμού και απελευθέρωσης. Ο  Μενέλαος  δεν ξέρει πώς να εκφράσει τη χαρά του, δακρύζει από χαρά, νιώθει αναγαλλίαση.

Η χαρά των δυο συζύγων εκδηλώνεται: α. με αγκαλιές, με δάκρυα, με κινήσεις ενθουσιασμού: η Ελένη ξεπλέκει τα μαλλιά της, β. με  λόγια: δεν παραπονιέμαι άλλο, δεν αναστενάζω, δεν θλίβομαι για τα παλιά, γ. με έκφραση συναισθημάτων: είμαι πασίχαρη, αναγαλλιάζω, πέτομαι.

84,3   Στη 1^η φάση της αναγνώρισης  από το στίχο 607 και μετά η  Ελένη  αναγνωρίζει το Μενέλαο από το διάλογο που έχουν, από την ομοιότητα του ναυαγού που βλέπει με τον άντρα της, από  την παραδοχή του ότι είναι όντως ο Μενέλαος, ο νικητής του Τρωικού πολέμου. Στην 2^η φάση στίχοι 667-689 ο Μενέλαος αναγνωρίζει την Ελένη με την επέμβαση του Αγγελιοφόρου που φέρνει την είδηση της εξαφάνισης  του ειδώλου. Έτσι ο Μενέλαος  πιστεύει πλέον την Ελένη και όποιες αντιρρήσεις είχε δεν υπάρχουν πια.

Στίχοι  729-772 .

59,2  Οι άξονες: εκδήλωση συναισθημάτων, κίνηση προς το παρελθόν, κίνηση προς το μέλλον.

α. στην αναγνώριση Ελένης – Μενέλαου υπάρχουν  έντονα συναισθήματα: χαρά, ενθουσιασμός, ευχή να διαρκέσει η ευτυχία.

Β. Κίνηση προς το παρελθόν:  Μενέλαος: πώς σε άρπαξαν απ το παλάτι, πες μου / μίλησε / λέγε, γλυκιά ξαλάφρωση είναι τις περασμένες να σου λένε δυστυχίες .

Ζητά  από την Ελένη μια αναδρομή στο παρελθόν.

Η  Ελένη: στης συμφοράς γυρίζεις την αρχή / την πικρή ιστορία ζητάς να μάθεις / σιχαίνομαι τα λόγια που θα πω. Η Ελένη αν και δεν το θέλει, αναφέρει τα γεγονότα.

Η στάση του Μενέλαου είναι φυσική: θέλει να μάθει για τα χρόνια ανάμεσα στην Σπάρτη και την Αίγυπτο.

Η  Ελένη θέλει να  χαρεί το παρόν και να αποφύγει το παρελθόν, επιθυμία απόλυτα δικαιολογημένη. Θεωρεί τα περασμένα, ξεχασμένα.

59,3  Ο ρόλος των θεών. Είναι δίκαιοι ή ενεργούν σύμφωνα με τα πάθη τους;

731-732: όσα οι θεοί μας δίνουν, καλά ή κακά, να ακούμε

743-744: Η ομόκλινη με αφάνισε του Δία

768-769: εμένα την κακορίζικη ο θεός αλάργα με απόδιωξε από την πόλη.

Οι θεοί δεν είναι  οι εγγυητές της δικαιοσύνης. Έχουν πάθη, παρεμβαίνουν στις   ζωές των ανθρώπων και καθορίζουν τη μοίρα τους, όπως τους συμφέρει. Είναι φθονεροί, ζηλεύουν, εκδικούνται. Οι άνθρωποι συμβιβάζονται με αυτό, υπομένουν τη μοίρα τους.

773-807

61,2  Ο  γέροντας   έχει δυο ρόλους: α. αγγελιοφόρος, β. πιστός υπηρέτης του Μενέλαου. Ο  Ευριπίδης δίνει σε αυτόν έναν διευρυμένο ρόλο, γιατί:

α.  θέλει να δώσει κύρος σε ένα δευτερεύον πρόσωπο και να το εμφανίσει διαφορετικά από ότι θα περίμενε ο θεατής, δηλαδή σημαντικό και όχι ασήμαντο

β.    θέλει να εκπροσωπήσει και τους απλούς ανθρώπους του λαού που πολέμησαν στην Τροία

γ.   θέλει να παρουσιάσει ένα πρόσωπο οικείο στους θεατές.

61,3

α. Ποιες είναι οι απόψεις του  γέροντα για τους θεούς, την τύχη, την ανθρώπινη μοίρα;

786-7: Οι θεοί είναι  δυσκολονόητοι, ευμετάβολοι.   831: γίνεται πάντα αυτό που θέλουν οι θεοί. 833-4: οι άνθρωποι πρέπει να ζητούν από τους θεούς μόνο τα καλά.

791: Η τύχη δεν έχει σιγουριά πάντα.

Β. Ποιον αντίχτυπο είχαν τα λόγια του γέροντα στους Αθηναίους του 412π.Χ;

Το  412 π.Χ  οι Αθηναίοι  έχουν ζήσει την τραγική γι’ αυτούς ήττα στη Σικελία, μετά την Σικελική εκστρατεία, στα πλαίσια του Πελοποννησιακού πολέμου. Πριν την εκστρατεία οι  μάντεις και οι χρησμολόγοι είχαν  βεβαιώσει τους Αθηναίους για την επιτυχία στην εκστρατεία. Ο Ευριπίδης, μέσω του γέροντα, θέλει να αμφισβητήσει τις παραδοσιακές θρησκευτικές και μαντικές αντιλήψεις.

61,4

Τρωαδίτες   Έλληνες     Τρωικός πόλεμος              για ένα είδωλο

Ευρωπαίοι      Α΄  και  Β΄ παγκόσμιος πόλεμος    οικονομικά συμφέροντα, φιλοδοξία, επεκτατισμός

ενότητα 808-840

63,2  Οι απόψεις του  Αγγελιοφόρου για τους μάντεις.

822-3: η μαντική είναι κούφια, γεμάτη ψευτιές. Με τη φωτιά ( πυρομαντεία) και τα πουλιά  μαντείες, τίποτε δεν αξίζουν.

826-7: αν πιστεύεις πως τα πουλιά ( οιωνοσκοπία) ωφελούνε, ανόητος είσαι

827-8: Ο Κάλχας  στο στρατό μας δεν μίλησε καθόλου, κι ας θωρούσε να χάνονται οι δικοί μας για έναν ίσκιο.

834: άσε τις μαντείες, ξεγέλασμα είναι στη ζωή.

Ποιος είναι ο καλύτερος τρόπος για να κατευθύνουμε την ζωή μας;

837: σωστό μυαλό και νους, να ο σοφός μάντης.

832: όταν κάνεις θυσίες στους θεούς να τους γυρεύεις τα καλά μόνο κι άσε τις μαντείες.

Σύμφωνα με τον αγγελιοφόρο η μαντική είναι μια απάτη, οι μάντεις είναι ψεύτες, δεν δίνουν λύσεις στα προβλήματα. Αυτά λύνονται μόνο με την ορθή σκέψη, τον ορθολογισμό, την φρόνηση. Η πίστη στο θεό βοηθάει, αλλά χρειάζεται και η προσπάθεια, η δραστηριότητα από μέρους του ανθρώπου.

Ο Ευριπίδης έμμεσα κατηγορεί τους μάντεις που ώθησαν τους Αθηναίους στη Σικελική εκστρατεία. Οι Αθηναίοι δεν σκέφτηκαν λογικά, έκαναν την εκστρατεία και καταστράφηκαν.

63,3 α

Διάνοια = οι ιδέες και οι σκέψεις των προσώπων και τα επιχειρήματά τους.

Απόψεις και προβληματισμοί που συνθέτουν τη διάνοια:

Μενέλαος: ο άνθρωπος πρέπει να ακούει όσα καλά ή κακά του δίνουν οι θεοί

Αγγελιοφόρος: ο θεός είναι δυσκολονόητος και ευμετάβολος. Δεν έχει πάντα η τύχη σιγουριά.  Όποιος δεν νιώθει σέβας για τα αφεντικά του και δεν συμπάσχει, δούλος κακός. Το ένα κακό καλύτερο από τα δυο: φαύλη να  χω καρδιά και δούλο να με λένε. Σωστό μυαλό και νους, να σοφός μάντης. Κανένας δεν πλούτισε με τις μαντείες, όντας τεμπέλης. Με τη φωτιά και τα πουλιά μαντείες δεν αξίζουν.

Χορός: άμα κερδίσεις τους θεούς, στο σπιτικό σου έχεις μπάσει την πιο μεγάλη μαντική.

Β. Ο Ευριπίδης χαρακτηρίζεται από σκηνής φιλόσοφος.

Μέσω του  Αγγελιοφόρου ο Ευριπίδης εκφράζει τις δικές του απόψεις και τους προβληματισμούς για διάφορα θέματα: τον ορθολογισμό, τη μαντική, τον σωστό τρόπο σκέψης και δράσης, το Θεό, το θεσμό της δουλείας. Τα θέματα αυτά απασχολούσαν τους φιλοσόφους της εποχής του, έτσι και ο ίδιος φαίνεται να φιλοσοφεί στη σκηνή. Μέσω της διάνοιας των προσώπων, εκφράζει τις φιλοσοφικές του ιδέες.

Δυσκολονόητος ο θεός, ολοένα αλλάζει / το ένα κακό κάλλιο ( καλύτερο) από τα δυο: να  είσαι δούλος και μαζί κακός άνθρωπος/ κανένας δεν πλούτισε με τις μαντείες όντας τεμπέλης /σωστό μυαλό και νους, να σοφός μάντης.

Γ. Απόψεις του Ευριπίδη που θα μπορούσαν να είναι σύγχρονες: οι απόψεις για τις θρησκευτικές προλήψεις, την  συνήθεια των ανθρώπων να πιστεύουν σε  ζώδια και αστρολογικές προβλέψεις, για τις αλλαγές που συμβαίνουν τυχαία στην ανθρώπινη ζωή και που είναι ανεξέλεγκτες.

Το ήθος του αγγελιοφόρου

Στην αρχή έχει αγωνία, ταραχή γιατί χάθηκε το είδωλο. Βιάζεται να βρει το Μενέλαο. Νιώθει έκπληξη όταν βλέπει την Ελένη.

Συμμετέχει στη χαρά του Μενέλαου και της Ελένης. Αναπολεί το παρελθόν, το γάμο τους, με συγκίνηση. Εκφράζει τις αντιρρήσεις του για τη μαντική και τη λύπη του γιατί άδικα χάθηκαν τόσοι άνθρωποι στην Τροία.

Έχει ρόλο ευρύτερο από του απλού αγγελιοφόρου. Έχει πολύ στενή σχέση με το Μενέλαο, οικειότητα και σχεδόν συγγενική σχέση, καθώς είναι μαζί του πολλά χρόνια.

Αν και απλός λαϊκός άνθρωπος, έχει  πείρα και είναι θυμόσοφος. Εκφράζει τη σοφία του με τα γνωμικά που λέει. Είναι  πιστός στο θεό, αλλά  αμφισβητεί τους μάντεις, τους θεωρεί απατεώνες. Εμπιστεύεται τη λογική, ως μόνο μέσο για την ευτυχία. Είναι το πρότυπο του καλού δούλου, που αγαπά τον κύριο του. Η δουλεία δεν είναι αιτία ψυχικής κακότητας, αντίθετα  συνυπάρχει με την αρετή.

3^Η  ΣΚΗΝΗ 841-941

Ενότητες: α. 841-884: τα παλιά βάσανα του Μενέλαου-ο νέος κίνδυνος.

                 Β.885-941: αναζήτηση τρόπου σωτηρίας.

65,2β Γιατί ο Μενέλαος δεν θέλει να  αναφερθεί με λεπτομέρειες στις περιπέτειές του στο παρελθόν; δικαιολογείται      ψυχολογικά, γιατί η  ανάμνηση των βασάνων του τον πληγώνει, του προκαλεί  ψυχικό πόνο. Επιπλέον, η Ελένη θα στενοχωρηθεί, χωρίς όφελος. Από άποψη δραματική (θεατρική) αποφεύγεται η επιβράδυνση.

65,3 Ο νέος κύκλος δοκιμασίας  ανοίγει στο στίχο 860-1: φτωχέ εκεί πέρα σώθης, κι ήρθες εδώ, για να σε θανατώσουν. Μετά τη χαρά της αναγνώρισης, συνειδητοποιούν την πραγματικότητα και τον κίνδυνο, την ανάγκη να ενεργήσουν, για να φύγουν από την Αίγυπτο.

67,3  Οι συναισθηματικές διακυμάνσεις των ηρώων:

851,863  Θλίβεται για τα παλιά του πάθη, δεν θέλει να στενοχωρήσει την Ελένη.

861  Η Ελένη με αγωνία του λέει πως ήλθε εκεί για να     βρει το θάνατο.

862,864  Ο Μενέλαος νιώθει έκπληξη και απορεί. Γιατί θα τον βρει ο θάνατος;

874 Η Ελένη τον λυπάται επειδή ζητιάνεψε.

875 Ο Μενέλαος κρατά κάποια αξιοπρέπεια: ναι, δεν ήταν κι έτσι (εννοεί, δεν ζητιάνεψα).

877 ,879 Ο Μενέλαος αμφιβάλλει για την συζυγική πίστη της  Ελένης.

887    Ο Μενέλαος απελπίζεται, λέει πως είναι  ο πιο δυστυχισμένος, αφού δεν μπορεί να σώσει τη γυναίκα του.

888    Η Ελένη θυσιάζεται, τον προτρέπει να φύγει, να σωθεί.

891 Ο Μενέλαος θεωρεί ανανδρία τη φυγή, περήφανος γιατί πολέμησε στην Τροία.

907        Ο Μενέλαος οδηγείται ξανά στην απελπισία όταν μαθαίνει ότι  η Θεονόη γνωρίζει τα πάντα. Πιστεύει ότι σίγουρα θα τον πιάσουν.

909   Ελπίζει ξανά όταν η Ελένη του λέει πως ίσως η Θεονόη δεν τους προδώσει στον βασιλιά.

911-3 Η Ελένη αισιοδοξεί πως θα  πείσει την Θεονόη να τους βοηθήσει

917    Ο Μενέλαος ακόμη μια φορά δυσπιστεί: τάχατες θα με προδώσεις;

921-4        Αποφασίζουν να πεθάνουν μαζί αν το σχέδιο τους αποτύχει. Ορκίζονται. Φαίνονται να έχουν  πάρει θάρρος.

925 –939 Ο Μενέλαος  είναι  αποφασισμένος να πολεμήσει για την Ελένη και να χάσει και την ζωή του. Επανέρχεται   ως  ήρωας που  τιμά τον κώδικα τιμής του πολεμιστή.

Η  στιχομυθία  με την ταχύτητα που έχει  δηλώνει την ψυχική τους ένταση και την εναλλαγή των συναισθημάτων και την   γρήγορη απόφαση που παίρνουν για να σωθούν.

67,4  Μετά την αναγνώριση ο Μενέλαος και η Ελένη παραμένουν ακόμη έρμαια της τύχης και του δόλου των θεών, δηλαδή είναι ακόμη τραγικά πρόσωπα;

Ο Μενέλαος  είναι τραγικός γιατί:

Έζησε περιπέτειες και βάσανα στη θάλασσα,  ταπεινώθηκε στο παλάτι ζητιανεύοντας, είναι θλιμμένος για το παρελθόν του,  αντιμετωπίζει τώρα νέους κινδύνους και πρέπει να αποφασίσει: να αγωνιστεί και να θυσιαστεί για την Ελένη ή να  σωθεί φεύγοντας. Το δίλημμα αυτό τον κάνει τραγικό.

Η  Ελένη είναι τραγικό πρόσωπο γιατί:

Αντιμετωπίζει τη βία του Θεοκλύμενου, θέλει να  σώσει τον άντρα της και του λέει να φύγει θυσιάζοντας τον εαυτό της. Ενώ τον περίμενε τόσα  χρόνια, τώρα βρίσκεται στην τραγική θέση να τον συμβουλεύει να την αφήσει, για να σωθεί ο ίδιος.

69,2  Η ιστορία του Μενέλαου και της Ελένης έχει τα χαρακτηριστικά μιας ρομαντικής ιστορίας ( χωρισμός, επανεύρεση, συζυγική πίστη, φυγή): χώρισαν χωρίς να το θέλουν, συναντήθηκαν μετά από πολλά χρόνια και βάσανα, κράτησαν όλα αυτά τα  χρόνια  πίστη και αφοσίωση ο ένας στον άλλο, ο Μενέλαος πολέμησε για αυτήν κι εκείνη έμεινε μόνη της, ορκίζονται να σωθούν ή να πεθάνουν μαζί, προσπαθούν να βρουν λύση σωτηρίας μαζί.

69,3  Ο όρκος των ηρώων:

Η Ελένη: ορκίζεται πως θα  τον ακολουθήσει στο θάνατο αν αυτός πεθάνει.

Ο Μενέλαος: ορκίζεται πως αν   την χάσει, θα  χαθεί κι αυτός.

Ο όρκος επιβεβαιώνεται με χειραψία, πιάνοντας ο ένας  το δεξί χέρι του άλλου (921): δείχνει αγάπη, αμοιβαιότητα, αυτοθυσία. Συγκινεί τους θεατές.

69,4   Το αίσθημα τιμής – ο ηρωικός κώδικας της εποχής των ηρώων.

Μενέλαος: Άναντρα λόγια, ανάξια της Τρωάδας / Κάλλιο ας  χαθώ χτυπώντας τους εχθρούς μου / Με το ίδιο ξίφος δίπλα σου θα πέσω / Κι εγώ τελειώνω την     ζωή μου αν θα σε  χάσω / πώς θα πεθάνουμε όμως δοξασμένα; / Ας έλθει  όποιος τολμά. Δεν θα ντροπιάσω τη δόξα μου στην Τροία να μου λένε πως για χάρη της γυναίκας μου δεν έχω το θάρρος να πεθάνω. Τον     ψυχωμένο άντρα τον θάβουν σε  ψηλό τάφο, μα τους δειλούς στους άγριους ρίχνουν  βράχους.

Ελένη:  Ανέγγιχτη φυλάω την τιμή μου / Αμα χαθείς κι εγώ πεθαίνω.

Ο ηρωικός κώδικας επιβάλλει  έναν δοξασμένο θάνατο παρά μια άνανδρη σωτηρία.

Η   Ελένη τηρεί τον κώδικα τιμής από την αρχή του έργου.

Ο Μενέλαος  στο Α΄  επεισόδιο κράτησε μια αντιηρωική στάση, όταν  είπε ότι θα τρέξει να κρυφτεί από το βασιλιά για να γλιτώσει.

4^Η ΣΚΗΝΗ 942-1139

Εμφάνιση της Θεονόης

71.2       Η Θεονόη  εμφανίζεται μέσα σε μια ατμόσφαιρα σεβασμού προς αυτήν αλλά και φόβου για τις αντιδράσεις της. Η Ελένη πανικοβάλλεται στο άκουσμα της πόρτας του παλατιού που ανοίγει. Συγχύζεται και απελπίζεται. Η Θεονόη συνοδεύεται από δυο θεραπαινίδες: η μία καθαρίζει τον αέρα με θυμιατήρι. Η δεύτερη εξαγνίζει με πυρσό το έδαφος από όπου θα περάσει η  Θεονόη.  Η  σκηνή ακολουθεί μια τελετουργία που προκαλεί  σεβασμό και θρησκευτικά αισθήματα δέους. Η Θεονόη εμφανίζεται ως πρόσωπο ιερό. Οι ηθοποιοί εισέρχονται με αργό και τελετουργικό βάδισμα και μουσική υπόκρουση.

71.3 / 4                                                Το δίλημμα  της  Θεονόης: η ηθική του διάσταση.

Να  φανερώσει  το Μενέλαο στον αδελφό της  υπηρετώντας το συμφέρον της οικογένειάς της	Αυτό θέλει η Αφροδίτη	Μένει πιστή στον Θεοκλύμενο (αδελφική αγάπη)
ή
Να σιωπήσει και να μην αποκαλύψει στον αδελφό της την παρουσία του Μενέλαου	Αυτό θέλει η Ήρα	Μένει πιστή στη Δικαιοσύνη και την Ηθική
Στο πρόσωπό της Θεονόης διαφαίνεται η πάλη ανάμεσα στην αγάπη για τους συγγενείς και στη δικαιοσύνη. Σε ηθικό επίπεδο η μορφή της Θεονόης υψώνεται πολύ πιο πάνω από ένα απλό δραματικό πρόσωπο, σε μια μορφή ηθική που κινείται στο δρόμο του δικαίου, το οποίο αποκτά περιεχόμενο, καθώς η Θεονόη με την απόφασή της κινείται στον κόσμο των αβέβαιων εκβάσεων (Whitman), λειτουργώντας περισσότερο ως μια γυναίκα που μπορεί να νιώθει τον πόνο παρά ως απόμακρη ιέρεια.	Οι θεατές προβληματίζονται και αγωνιούν. Φόβος και έλεος. Μπαίνουν και αυτοί σε ένα ηθικό δίλημμα. Τι θα έκαναν οι ίδιοι στη θέση της Θεονόης;
Οι θεοί  (Ήρα, Αφροδίτη)  δεν δρούν σύμφωνα με το Δίκαιο αλλά κάνουν ό,τι τους αρέσει σύμφωνα με τις ιδιοτροπίες τους. Τότε σε τι μπορεί να ελπίζει η Ελένη;	Στο μόνο που μπορεί να ελπίζει ο άνθρωπος στον κόσμο αυτό του Ευριπίδη είναι να  έχει την συμπάθειά και την εύνοιά των θεών και να είναι τυχερός.

Λόγος της Ελένης: Επιχειρήματα και μέσα πειθούς.

73.2 

Τα  επιχειρήματά της Ελένης: 1. Δεν είναι σωστό να  χάσει το σύζυγό της, τώρα που τον βρήκε. 2. Αν η Θεονόη τους βοηθήσει, η Ελένη θα  σωθεί από δυστυχία, θα γυρίσει στην πατρίδα, θα παντρέψει την κόρη της, θα βρει την ευτυχία. 3. Ο Ερμής την έδωσε στον Πρωτέα να την προστατέψει. Παρόλο που αυτός πέθανε, η υπόσχεση πρέπει να κρατηθεί. Δεν έχει το δικαίωμα η Θεονόη να την προδώσει στον αδελφό της. 4. Η Θεονόη θα ατιμάσει τη μνήμη του πατέρα της. 5. Η Θεονόη θα  χάσει την τιμή της και την ευσέβειά της. Επειδή είναι ιέρεια, πρέπει να  φερθεί  έντιμα και  με σεβασμό στους θεούς.

Μέσα πειθούς.

α. Επικαλείται τη λογική

β. Επικαλείται το συναίσθημα  α. με την ικεσία β. απαριθμώντας τις δυστυχίες της.

γ. Επικαλείται το ήθος της Θεονόης (δέκτης): πρέπει να  φανεί άξια της αποστολής της. Ως ιέρεια πρέπει να είναι ηθική, ευσεβής. Πρέπει να  φανεί  πιστή στον πατέρα της, να μην τον προσβάλει.

δ. επικαλείται το δικό της ήθος (πομπός) : δεν της αξίζει να μένει άλλο στη δυστυχία.

Είναι πειστικά, γιατί α. συγκινούν, β. δείχνουν ποιο είναι το δίκαιο και το συμφέρον για  όλους.

73.3  Ο ηθικός κώδικας συμπεριφοράς της Ελένης.

995-996  η Θεονόη δεν πρέπει να αδικήσει, για να κερδίσει την αγάπη του αδελφού της.

996-1003      Τα αγαθά της ζωής πρέπει να τα αποκτά κανείς με δίκαιο τρόπο.

1012-1016    Το προσωπικό συμφέρον πρέπει να θυσιάζεται για το δίκαιο.

1017-1020    Είναι ντροπή κάποιος να ξέρει τι πρέπει να γίνει και να πράττει αντίθετα.

1041-1042    Τα παιδιά πρέπει να τιμούν τους έντιμους γονείς τους.

Επικαλείται  αυτόν τον κώδικα  γιατί εξυπηρετεί  ορισμένες σκοπιμότητες:

Α. Η Θεονόη να  έλθει σε αντίθεση με τον Θεοκλύμενο.

Β. Η Θεονόη να  λάβει υπόψη της πως ως ιέρεια πρέπει να είναι δίκαιη.

Γ. Η Θεονόη να  θυμηθεί το χρέος προς τον πατέρα της που ήταν δίκαιος.

Σκοπός της Ελένης είναι να φέρει σε αντιπαράθεση την Θεονόη με το Θεοκλύμενο, να της θυμίσει το χρέος προς τον Πρωτέα που ήταν δίκαιος και να  φανεί δίκαιη, εφόσον είναι ιέρεια και μάντισσα.

75.2  Στους στίχους 1020-1030 πίσω από την Ελένη κρύβεται ο Αλκιβιάδης. Οι στίχοι έχουν πολιτικούς υπαινιγμούς. Ποιοι είναι;

Αν ο  Ευριπίδης ήθελε να  δώσει πολιτικό περιεχόμενο στο έργο, τότε  υπάρχει μια  ομοιότητα απέναντι στην Ελένη και στον  Αλκιβιάδη:

Ελένη	Αλκιβιάδης
Τρωικός πόλεμος	Πελοποννησιακός πόλεμος
Θεωρήθηκε πως πρόδωσε	Θεωρήθηκε προδότης
Έφυγε  από την Αθήνα τάχα για την Τροία	Έφυγε κρυφά για τη Σπάρτη και πρόδωσε τους Αθηναίους
Έμεινε με τον Πάρη (δήθεν)	Έμεινε κοντά στον Πέρση βασιλιά δίνοντας του πληροφορίες
Αποκαταστάθηκε και …
1033-1034 Γύρισε στην Ελλάδα	Οι στίχοι υπαινίσσονται την επιστροφή του Αλκιβιάδη στην Αθήνα…

75,3  Η ικεσία  της Ελένης δημιουργεί μια σύγκρουση  στην Θεονόη. Συγκρούονται διαφορετικές επιλογές:

1.      Να  κρύψει την παρουσία του Μενέλαου  εκεί – να βάλει σε κίνδυνο τον Θεοκλύμενο.

2.      Να  φανερώσει τον Μενέλαο στον αδελφό της – να ατιμάσει τη μνήμη του πατέρα και να χάσει η ίδια την ευσέβεια της, να μη σταθεί στο ύψος μιας ιέρειας.

85,1 Η ατμόσφαιρα  όταν εμφανίζεται η Θεονόη: υπάρχει μυστήριο, θρησκευτική ευλάβεια, κατάνυξη. Έχει χαρακτήρα θρησκευτικό, τελετουργικό.

85,2 Τα κίνητρα της δράσης των θεών: η τιμή και η υπόληψή τους, ο φθόνος, η  εκδικητικότητα. Τα  κίνητρά τους είναι συναισθηματικά, ανθρώπινα. Οι θεοί των αρχαίων Ελλήνων είναι αντίθετοι από το Χριστιανισμό, όπου ο Θεός είναι αγαθός και δίκαιος.

85,3  Η δομή της ρήσης της Ελένης: 987-996: Το αίτημά της προς τη Θεονόη,  997-1019: Εκθέτει τα επιχειρήματα για την ευσέβεια, την ηθική, το χρέος προς τον πατέρα της Θεονόης,  1020-1037: εκθέτει τα επιχειρήματα που αφορούν την ίδια, 1038-1042: Επανάληψη της ικεσίας και ανάμνηση του χρέους προς τον πατέρα.

77,1  Ποιους τρόπους πειθούς  χρησιμοποιεί ο Μενέλαος: 1052-1055:  υποστηρίζει ότι  αυτά που ζητά είναι δίκαια (επίκληση στη λογική), 1077 –1090: απειλεί ότι θα  συγκρουστεί με το Θεοκλύμενο ή ότι θα  σκοτώσει την Ελένη και θα αυτοκτονήσει (επίκληση στο συναίσθημα), 1088-1089: τονίζει πως αυτά που θα κάνει θα  πονέσουν τη Θεονόη και θα ντροπιάσουν τον πατέρα της (επίκληση στο ήθος του δέκτη (= Θεονόη), 1092-1098: αναφέρει πως δεν θα πεθάνει ατιμασμένος, δεν θα κλάψει, δεν θα ζητήσει συμπόνια (επίκληση στο ήθος του πομπού = Μενέλαος).

Ποιες ηθικές αξίες επικαλείται: το αντρικό θάρρος, την τιμή, την αξιοπρέπεια, την πίστη και την αφοσίωση, τη δικαιοσύνη.

Σύγκριση της τακτικής του Μενέλαου και της Ελένης.

Ελένη: ικετεύει την Θεονόη, παρακαλεί, φέρνει λογικά και συναισθηματικά επιχειρήματα, τι είναι σωστό, τι είναι δίκαιο και ευσεβές να κάνει η Θεονόη.

Μενέλαος: απειλεί, εκβιάζει πως θα συγκρουστεί, θα σκοτώσει, θα αυτοκτονήσει. Επαναλαμβάνει το επιχείρημα της Ελένης για το χρέος προς τον νεκρό πατέρα.

77,2  Η σκηνή  θυμίζει  δικαστήριο: η Ελένη και ο Μενέλαος επιχειρηματολογούν και προσπαθούν να πείσουν πως το αίτημά τους είναι δίκαιο. Απευθύνονται στη Θεονόη, που είναι ο κριτής, ο δικαστής που θα αποφασίσει.

Η  σκηνή μοιάζει με  « αγώνα λόγων » αλλά έχει και κάποιες διαφορές:

Τυπικός αγώνας λόγων	Η σκηνή
Δυο ομιλίες εκτενείς αντίθετες	Υπάρχουν δυο ομιλίες εκτενείς της Ελένης και του Μενέλαου, όμως δεν είναι αντίθετες, αλλά η μια συμπληρώνει την άλλη.
Στίχοι όπου μιλά ο  Χορός μπαίνουν ανάμεσα	Ο  Χορός παρεμβαίνει 1043-1045 και 1099-1100
Οι αντίπαλοι  μιλούν σε στιχομυθία	Δεν υπάρχει στιχομυθία  Ελένης – Μενελάου.

79,1 Στο δίλημμα της Θεονόης επικράτησαν  οι δυνάμεις της δικαιοσύνης και του σεβασμού προς τον νεκρό πατέρα της. Την στάση της καθόρισαν οι εξής αρχές: ευσέβεια, η ανάγκη να κρατήσει την τιμή και την υπόληψή της ακέραια, η αρχή του δικαίου (1101-1106, 1116-7).

79,2  Η σκηνή:

1.      Προσθέτει δραματική ένταση: η Θεονόη απείλησε ότι θα αποκαλύψει το Μενέλαο στον αδελφό της. Προωθεί την εξέλιξη:  η Θεονόη μας πληροφορεί πως η Ήρα έχει αποφασίσει να βοηθήσει το Μενέλαο και την Ελένη.

2.      Προβάλλει την ρητορική δεινότητα ( ικανότητα) του Ευριπίδη: ο Ευριπίδης έγραψε δυο ομιλίες που έχουν δομή ενός ρητορικού λόγου, οργάνωση και  πειθώ με επίκληση  στη λογική, στο συναίσθημα κτλ. Δηλαδή, ο ποιητής γνώριζε τις μεθόδους των ρητόρων και των σοφιστών, ήξερε να συνθέτει ένα κείμενο πειθούς, δηλαδή ρητορικό.

3.      Προβάλλει ηθικές αξίες: η Θεονόη είναι φορέας ηθικών αρχών, είναι δίκαιη, ευσεβής, πιστή σε αξίες.

85,4 Ο Μενέλαος στην 4^η σκηνή χαρακτηρίζεται:

1.      Γενναίος: δεν παρακαλά, δεν κλαίει, θεωρεί ντροπή το να δειλιάσει, αποφασίζει να συγκρουστεί με τον Θεοκλύμενο,   είναι έτοιμος να  αυτοκτονήσει, αν χρειαστεί.

2.      Τραγικό πρόσωπο: κινδυνεύει να χάσει την Ελένη και την ζωή του, είναι έρμαιο των επιθυμιών των θεών, είναι θύμα της πλεκτάνης των θεών που η Θεονόη αποκαλύπτει.

85,5  Το ήθος της Θεονόης:  Ευσεβής, με μεγάλη μαντική ικανότητα. Περηφανεύεται για τη μαντεία της, κομπάζει. Νιώθει μεγάλη περηφάνια για  την ιδιότητά της.

Ενδιαφέρεται για την τιμή της και την υπόληψή της. Υποστηρίζει τη δικαιοσύνη. Δηλώνει την αντίθεσή της με την Αφροδίτη και υπόσχεται την δική της αγνότητα.

Είναι πονόψυχη. Αποδεικνύεται δίκαιη. Τολμά να αντιπαρατεθεί στον ισχυρό αδελφό της και να τον επικρίνει για την άδικη στάση του.

Η  Ελένη την παρουσιάζει ευσεβή, καλή αδελφή, ικανή μάντισσα.

Ο Μενέλαος αναφέρεται στην αγάπη και το χρέος της Θεονόης για τον αδελφό της.

5^η  ΣΚΗΝΗ 1140-1219

81,1   Η συμβολή του Μενέλαου και της Ελένης στην κατάστρωση του σχεδίου: ο Μενέλαος   πρώτος  προτείνει  δυο τρόπους  να σωθούν ( με αμάξι, να σκοτώσουν το βασιλιά)  τους οποίου η Ελένη  απορρίπτει ως  αδύνατους, μη εφαρμόσιμους.

Η  Ελένη   μετά προτείνει  ένα  δικό της σχέδιο ( χρήση απάτης και δόλου) το οποίο ο Μενέλαος δέχεται στο στίχο 1175.

   Το ήθος  του Μενέλαου: οι προτάσεις του δεν είναι  εφαρμόσιμες, είναι  απλοϊκές,  μονοδιάστατες, χωρίς ευρηματικότητα. Άρα, ο ήρωας παρουσιάζεται να μην έχει  ιδιαίτερα έξυπνη σκέψη. Ακολουθεί  την σκέψη της Ελένης, την δέχεται και της δίνει την πρωτοβουλία. 

Το ήθος της Ελένης: συλλαμβάνει το  σχέδιο δράσης  με τρόπο  ευφυή, διορατικό. Είναι  ικανή στην επινόηση τρόπων με βάση το δόλο και την εξαπάτηση. Άρα, είναι  έξυπνη, αποφασιστική,  οργανωτική. Από την προσευχή της φαίνεται πως  είναι ευσεβής. 

81,2    « Αν σκέφτονται σωστά οι γυναίκες, άκου»: ο  Ευριπίδης  αντιμετωπίζει κριτικά  και  αμφισβητεί την στερεότυπη αντίληψη της εποχής του ότι οι γυναίκες δεν σκέφτονται σωστά. Υποστηρίζει το  αντίθετο: η Ελένη πρώτη  συλλαμβάνει το σωστό τρόπο να σωθούν. Απορρίπτει τις προτάσεις του Μενέλαου ως μη εφαρμόσιμες. Άρα, η γυναίκα προηγείται, ο άντρας ακολουθεί,  υποστηρίζει ο ποιητής.

81,3   Το σχέδιο σωτηρίας βασίζεται στο δόλο. Τα μέσα για να σωθούν τα βρίσκουν οι δυο ήρωες: α. στο ψέμα ότι ο Μενέλαος πέθανε, β. στο ψέμα πως οι Έλληνες συνηθίζουν να  «θάβουν» στη θάλασσα τους πνιγμένους, γ. στα έθιμα με τα οποία οι Έλληνες πενθούν τους νεκρούς τους.

Επιτρέπεται  η χρήση δόλου;

 Ελένη – Μενέλαος: η χρήση δόλου επιτρέπεται από τη στιγμή που  τον χρησιμοποιούν ως άμυνα απέναντι στον βίαιο και άδικο Θεοκλύμενο. Με τον δόλο δεν βλάφτουν κανένα, αντίθετα  εξασφαλίζουν τη δική τους  σωτηρία. Ο δόλος, επίσης,  δείχνει  εξυπνάδα και  ικανότητα.

83,2  Από ποιους παράγοντες  εξαρτάται η σωτηρία των  ηρώων; α. από το ποια απόφαση θα  πάρουν οι θεοί, β. από την απόφαση της Θεονόης (η τύχη σου εξαρτάται από μένα), γ. από τη δική τους σκέψη, το μυαλό τους, την ικανότητά τους (κοιτάχτε να βρείτε κάποια λύση στο φευγιό σας).  

Η προσευχή της Ελένης:  προσπαθεί να πείσει την Ήρα με  ικεσία, την κολακεύει, αναφέρει τα δικά της βάσανα. Την Αφροδίτη: της θυμίζει πως κέρδισε το βραβείο ομορφιάς  χάρη στο γάμο της Ελένης  με τον Πάρη, την ικετεύει, της υπενθυμίζει τη γνώμη των ανθρώπων γι’ αυτήν: ότι είναι δολερή.

Η προσευχή δικαιολογείται γιατί η τύχη της Ελένης εξαρτάται από τις αποφάσεις των δυο θεών. Η  Θεονόη  την συμβούλευσε να προσπαθήσουν να πείσουν τις θεές.  Ψυχολογικά, η Ελένη έχει ανάγκη την βοήθειά τους, να μην εναντιωθούν στα σχέδιά της.

83,3  Ο άνθρωπος του Ευριπίδη  είναι  παιχνίδι των θεών και της τύχης;

Στο σημείο αυτό  ο ποιητής προσθέτει μια νέα οπτική. Ως τώρα οι θεοί  καθόριζαν τα πάντα στην  ζωή των δυο ηρώων. Εδώ όμως   οι άνθρωποι  παίρνουν πρωτοβουλία και  αναλαμβάνουν δράση. Η λογική ικανότητά τους  βοηθά να σωθούν. Η σωστή σκέψη είναι  ένας παράγοντας που ο ποιητής προσθέτει στην αντιμετώπιση της ζωής.

85,3 Πώς  αποδεικνύεται η επινοητικότητα της Ελένης;

1.      Απορρίπτει  τις  λύσεις που προτείνει ο Μενέλαος και  υποδεικνύει το σφάλμα τους.

2.      Επινοεί ένα σχέδιο   αποτελεσματικό και ολοκληρωμένο, σχεδιασμένο σε όλες τις λεπτομέρειες. Απαντά  γρήγορα και εύστοχα σε όλες τις απορίες του Μενέλαου. Το σχέδιο της δεν έχει  ελλείψεις ή λογικά χάσματα.

                                  ΠΡΩΤΟ ΣΤΑΣΙΜΟ   1220-1285.

89,1          Στάσιμο = λυρικό μέρος, τραγούδι, γραμμένο σε λυρικά μέτρα και στη δωρική διάλεκτο, ανήκει στα κατά ποσόν μέρη.

Είναι λυρικό: Δεν υπάρχει ένας υποκριτής που αφηγείται ή δυο υποκριτές που διαλέγονται, υπάρχει ο Χορός ο οποίος τραγουδά  σε στροφές και αντιστροφές. Ο Χορός  εκφράζει κυρίως  συναισθήματα και γι’  αυτό το λόγο ο λόγος του είναι  πλούσιος σε εκφραστικά μέσα: η εικόνα του αηδονιού στα σύδεντρα με τα επίθετα γλυκοκέλαδο, λυπητερή λαλιά, κόκκινο λαιμό. Η εικόνα του Πάρη που αρμενίζει τη θάλασσα, οι εικόνες του χαμού των Αχαιών στο γυρισμό τους, η ρητορική ερώτηση τι ναι θεός, τι μη θεός, η παρομοίωση  σαν άσπρος κύκνος, μεταφορές κτλ. Όλα τα εκφραστικά μέσα δείχνουν πως πρόκειται για τραγούδι. Τέλος, υπάρχουν έντονα συναισθήματα: λύπη, θρηνητική  διάθεση, φόβος για το απρόβλεπτο της θέλησης των θεών, πίκρα για τον πόλεμο.

91,1            Το Στάσιμο δεν συνδέεται άμεσα με το συναισθηματικό κλίμα της αναγνώρισης και του σχεδίου της  Ελένης και του Μενέλαου. Ο Χορός θρηνεί και στοχάζεται. Όμως  έχει νοηματική σχέση με τα προηγούμενα : ο Χορός αναφέρεται σε θέματα που αναφέρθηκαν στο προηγούμενο επεισόδιο όπως ο πόλεμος και  ο ρόλος που έχουν οι θεοί στην ανθρώπινη  ζωή. Αναφέρεται ο Πάρης ως αιτία πολέμου, ο χαμός των Ελλήνων από τις φωτιές του Ναυπλίου,  η τρικυμία στο Μαλέα, η αλλαγή των διαθέσεων των θεών ( Ήρα, Αφροδίτη), τα δεινά του πολέμου.

                        Το Στάσιμο δεν προωθεί την εξέλιξη. Επιβραδύνει την εξέλιξη. Όσο ο Χορός τραγουδά και χορεύει, η Ελένη ετοιμάζεται για να εμφανιστεί στο τρίτο επεισόδιο.

91,2

Στην 2^η     στροφή ο Χορός προβληματίζεται σχετικά με τη φύση των θεών. Ο Ευριπίδης φιλοσοφεί από σκηνής (όπως στην σκηνή με τον Αγγελιοφόρο).

Συγκεκριμένα, αμφισβητεί την  ικανότητα του ανθρώπου να  συλλάβει, να κατανοήσει την ουσία του θεού: τι ναι θεός, τι μη θεός; Ποιος θα το πει θνητός πως το ’βρε, μες στους ανθρώπους δεν υπάρχει τίποτε σίγουρο. Η άποψη αυτή απηχεί τις αντιλήψεις των Σοφιστών.

Ακόμη, υποστηρίζει ότι η επέμβαση των θεών είναι απρόβλεπτη: εδώ και εκεί των θεών οι γνώμες πηδούν και πάλι στο ενάντιο γυρνάνε ανέλπιστα κι αλόγιαστα. Μετά την ήττα των  Αθηναίων στην Σικελία και το χαμό πολλών, ποιητής προσπαθεί να τους  δώσει θάρρος: μπορεί οι θεοί να βοηθήσουν την Αθήνα και να σωθεί, όπως ακριβώς  θα σωθεί ο Μενέλαος και η  Ελένη.

91,3  Στην 2^η  αντιστροφή  ο Χορός εκφράζει ένα αντιπολεμικό μήνυμα. Όσοι προσπαθούν να λύσουν τις διαφορές τους με τη βία και τον πόλεμο είναι ανόητοι. Οι συνέπειες είναι καταστροφικές: η  Τροία καταστράφηκε, οι Πριαμίδες  χάθηκαν, η Ελένη ακόμη βασανίζεται. Η βία φέρνει κι άλλη βία: αν το δίκιο σου ζητάς με το αίμα, η αμάχη δεν θα λείψει από τον κόσμο.

Αυτές οι απόψεις έχουν διατυπωθεί ξανά: από την Ελένη, τον Τεύκρο, τον Μενέλαο.

Ο Χορός προσθέτει και κάτι ακόμη: ενώ μπορούσαν μόνο με τα λόγια,  Ελένη, τέλος να δώσουνε στην έχθρα: οι διαπραγματεύσεις, ο διάλογος, η διπλωματία είναι ο καλύτερος τρόπος να λυθούν οι διαφορές.

ΤΡΙΤΟ ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ

95,1   Η μέχρι τώρα εικόνα του Θεοκλύμενου: από το όνομά του συνεπάγεται ότι σέβεται τους θεούς. Προσπαθεί να κάνει γυναίκα του την Ελένη με τη βία. Μισεί και υποψιάζεται όλους τους ξένους, γιατί φοβάται για την  Ελένη. Η Γερόντισσα προειδοποίησε το Μενέλαο ότι ο βασιλιάς  απειλεί με θάνατο όποιον Έλληνα πλησιάσει. Η Θεονόη τον χαρακτήρισε ανόητο επειδή συμπεριφέρεται με τον παραπάνω τρόπο.

Η εικόνα αυτή τώρα επιβεβαιώνεται: σέβεται τον Πρωτέα και τον τιμά έχοντας το μνήμα του μπροστά στο παλάτι, απειλεί πως θα σκοτώσει τον Έλληνα που έμαθε πως βρίσκεται εκεί, ανησυχεί για την Ελένη και πιστεύει πως έφυγε, ετοιμάζεται να κυνηγήσει τον ξένο που του πήρε την ποθητή γυναίκα. Φαίνεται σκληρός και βίαιος.

Σεβασμός για τους θεούς και τον πατέρα + αγάπη για την Ελένη + σκληρότητα.

Αν και εμφανίζεται αντιφατικός, οι θεατές μπορούν να προσδοκούν πως τελικά θα σεβαστεί την επιθυμία του νεκρού πατέρα του.

97,1  Φράσεις του κειμένου που λειτουργούν ως δείκτες (δείχνουν) την ενδυμασία και το προσωπείο της Ελένης και του Μενέλαου.

Γιατί φόρεσες μαύρα, τα μαλλιά σου γιατί έκοψες, γιατί τρέχουν τα δάκρυα στην όψη; Όνειρα μη σε τάραξαν κι έχεις παραλοϊσει από την θλίψη; (Ελένη)

Αυτός που έχει ζαρώσει εκεί στον τάφο. Κουρέλια η φορεσιά του.( Μενέλαος)

Γι’ αυτό και τα ξανθά μαλλιά έχεις κόψει;

97,2 Η Ελένη ζητά  να θάψει τον άνδρα της. Για να το πετύχει, χρησιμοποιεί τους εξής τρόπους:

Αλλάζει την εμφάνισή της, για να προκαλέσει τον οίκτο του Θεοκλύμενου.

Προσποιείται ότι  είναι γεμάτη πόνο για το χαμό του άντρα της.

Υποκρίνεται πως  έχει αποφασίσει να  παντρευτεί το Θεοκλύμενο και τον παρακινεί να ετοιμάζει το γάμο τους: τώρα όχι πια, το γάμο να ετοιμάσεις, ας ξεχαστούνε τα παλιά, θα κάνεις τώρα μαζί μου ομόνοια και φιλία.

Επικαλείται την μαρτυρία της Θεονόης.

Τονίζει το ηθικό χρέος της να θάψει τον άντρα της.

97,3

Ο Ευριπίδης μέχρι το 2^ο επεισόδιο είχε  «φορτώσει» όλα τα αρνητικά στο είδωλο της Ελένης και είχε απαλλάξει από κάθε  κατηγορία την Ελένη,  παρουσιάζοντας την διαφορετικά από την παράδοση, που την ήθελε να προδίδει και να εξαπατά τον άντρα της.

Όμως, από δω και εξής, στο 3^ο επεισόδιο, αξιοποιεί τα στοιχεία της παράδοσης. Εδώ, η Ελένη εμφανίζεται παρόμοια με αυτήν της παράδοσης: χρησιμοποιεί την πονηριά και το δόλο, υποκρίνεται, εξαπατά, δεν διστάζει να πει   ψέματα και να παραπλανήσει τον Θεοκλύμενο, για να πετύχει το σκοπό της.

Ο Ευριπίδης ως δημιουργός αρχικά  ανατρέπει την παράδοση και στη συνέχεια επανέρχεται σε αυτήν και την χρησιμοποιεί. Μετασχηματίζει τον μύθο έτσι όπως τον εξυπηρετεί.

97,4 Γιατί ο Θεοκλύμενος ενδιαφέρεται έντονα για την ταφή του Μενέλαου; Πώς αυτό εξυπηρετεί την οικονομία του έργου;

Από τη στιγμή που έμαθε πως ο Μενέλαος χάθηκε, δεν φοβάται πια μήπως χάσει την Ελένη. Δείχνει ευαισθησία στο θέμα της ταφής, γιατί θέλει να της συμπαρασταθεί και να την ευχαριστήσει.

Η οικονομία του έργου υπηρετείται γιατί  το ενδιαφέρον του Θεοκλύμενου θα οδηγήσει στην πλήρη εφαρμογή του σχεδίου σωτηρίας. Μάλιστα, ο ίδιος  θα τους βοηθήσει,   χωρίς να το ξέρει. Αποδεικνύεται η εξυπνάδα της Ελένης και η αφελής και απλοϊκή σκέψη του βασιλιά.

99,1 Πώς φαίνεται η αντίθεση ανάμεσα σε αυτό που είναι ο Μενέλαος και σε αυτό που φαίνεται (είναι – φαίνεσθαι);

ΕΙΝΑΙ	ΦΑΙΝΕΣΘΑΙ
Βασιλιάς, νικητής στην Τροία, σύζυγος της Ελένης	Ναύτης του Μενέλαου, ναυαγός, αυτόπτης μάρτυρας του χαμού του Μενέλαου
Προσπαθεί να εξαπατήσει το Θεοκλύμενο, υποκρίνεται, ψεύδεται.	Ειλικρινής, ότι λέει την αλήθεια στο Θεοκλύμενο και τον σέβεται
Εκμεταλλεύεται τα ταφικά έθιμα των   Ελλήνων για να πετύχει το σκοπό του	Υποτάσσεται στα ήθη και στα έθιμα των Ελλήνων σχετικά με τη ταφή, ευσεβής.

99,3 Πώς συνέβαλαν ο Μενέλαος και η Ελένη στην εξαπάτηση του Θεοκλύμενου;

Ελένη: έπεισε το βασιλιά ότι ο άντρας της πέθανε, ότι  θα τον παντρευτεί, ότι θέλει να τιμήσει τον νεκρό της άντρα.

Μενέλαος: έπεισε τον βασιλιά να του δώσει ό,τι χρειάζεται για να δραπετεύσει με την Ελένη.

99,4 Πώς αξιολογούνται τα μέσα που χρησιμοποίησαν οι δυο ήρωες για να εξαπατήσουν και να πετύχουν την σωτηρία τους;

Δικαιολογούνται γιατί:

Αξίζουν μετά από πολλά βάσανα την ευτυχία. Αντιμετωπίζουν έναν βίαιο και άδικο βασιλιά. Δεν χρησιμοποιούν βία, αλλά ειρηνικά μέσα. Η εξαπάτηση δικαιολογείται όταν δεν βλάπτει και δεν καταστρέφει, αλλά αντίθετα σώζει.

Τραγική ειρωνεία. Δίσημες φράσεις (ΔΣ)

101,1 

1321 Ναι κι όπου λογιάζω αυτός ας φτάσει. Η Ελένη εννοεί τον Μενέλαο, ο Θεοκλύμενος  νομίζει ότι εννοεί το ναύτη του.

1325 Κι ο άντρας μου τα ίδια θα φορούσε. Τραγική ειρωνεία. Οι  θεατές ξέρουν πως είναι ο άντρας της.

1329 Τέλος φριχτό, τα κύματα τον πήραν. ΤΕ Οι θεατές ξέρουν πως είναι ζωντανός.

1345 Όπου κι αν είναι τώρα τον πονάω. ΤΕ Οι θεατές ξέρουν πως είναι εκεί.

1401 Δεν θα σε στείλω  στη γη σου με άδεια χέρια  ΔΣ Ο Θεοκλύμενος εννοεί πως θα του δώσει δώρα, ο Μενέλαος πως θα πάρει την Ελένη

1410 Ο Μενέλαος βρήκε τη μοίρα του: Δίσημος λόγος ΔΣ  ο Θεοκλύμενος εννοεί πως  πέθανε, οι θεατές καταλαβαίνουν πως βρήκε την Ελένη

1412 Από δω και πέρα κυρά πρέπει τον πρώτο άντρα σου να ξεχάσεις και να τιμάς αυτόν που βλέπεις εδώ μπροστά σου ΔΣ Ο Μενέλαος εννοεί τον εαυτό του, ο Θεοκλύμενος νομίζει πως μιλά για εκείνον.

1421 και θα το δεις, αφού κοντά μου θα σαι ΔΣ Η Ελένη εννοεί πως θα βρίσκονται μαζί στην Ελλάδα, ο Θεοκλύμενος καταλαβαίνει πως θα είναι μαζί στο πλοίο για την ταφή.

101,2 Στοιχεία που δείχνουν πως το έργο μπορεί να χαρακτηρισθεί τραγικωμωδία:

Η αντίδραση του Θεοκλύμενου όταν δεν είδε την Ελένη. Νόμιζε πως είχε απαχθεί και πανικοβλημένος άρχισε να ετοιμάζει την καταδίωξή του απαγωγέα της.

Η ειρωνεία της Ελένης σε βάρος του Θεοκλύμενου και η αδυναμία του Θεοκλύμενου να την αντιληφθεί. Ο Θεοκλύμενος που άλλα του λένε οι δυο ήρωες και άλλα καταλαβαίνει.