3η Ενότητα
1. Ερωτηματικές προτάσεις
• Τις ερωτηματικές προτάσεις, δηλαδή τις προτάσεις που συνοδεύονται στον προφορικό λόγο με ανέβασμα της φωνής και στο γραπτό με ερωτηματικό, τις χρησιμοποιούμε, συνήθως, για να ζητήσουμε μια πληροφορία.
• Άλλες λειτουργίες:
Ζητάμε κάτι μου δίνεις το μολύβι σου;
προτείνουμε κάτι πάμε σινεμά;
εκφράζουμε συναισθήματα Άνθρωπος δεν είμαι κι εγώ;
Αποδεχόμαστε προτάσεις Γιατί όχι;
Δίνουμε μια πληροφορία πόσες ώρες δε σπατάλησα για να τον πείσω;
• Οι ερωτήσεις χωρίζονται σε ευθείες και πλάγιες.
• Ευθείες ερωτήσεις = είναι αυτές που ο ομιλητής διατυπώνει άμεσα ή απευθείας και είναι κύριες ανεξάρτητες προτάσεις.
• Παραδείγματα: Πες μου, μπαμπά, τι είναι ο ρατσισμός; Τι είναι να είναι κάποιος ανώτερος; Τι είναι «ρατσιστής»; Πώς θα ένιωθες, αν καταλάβαινες ότι οι γύρω σου σε θεωρούν μειονεκτικό και κατώτερο από αυτούς; Δε θα ένιωθες βαθιά μέσα σου την απόρριψη και τον οίκτο; Δε θα ένιωθες άραγε αδικημένος και «μη κανονικός»; Δε θα μπορούσες να χορέψεις και να τραγουδήσεις, να σκεφτείς και να μάθεις χιλιάδες πράγματα, να διαβάσεις και να γράψεις με το σύστημα Μπράιγ, να διηγηθείς ωραίες ιστορίες, να απολαύσεις τη φύση, να κάνεις φίλους και να δώσεις χαρά; Γιατί είναι αποδεκτό για τις γυναίκες να είναι γραμματείς, βιβλιοθηκάριοι και δασκάλες, αλλά απολύτως απαράδεκτο για αυτές να είναι μάνατζερ, διευθυντές, γιατροί, δικηγόροι και μέλη του Κογκρέσου;
• Διακρίνουμε τις ερωτηματικές προτάσεις σε κατηγορίες και με διαφορετικά κριτήρια.
• Ανάλογα με το σκοπό, τι επιδιώκει αυτός που ρωτάει είναι γνήσιες (ζητώ πραγματικά μια πληροφορία), ρητορικές (δεν περιμένω απάντηση γιατί τη θεωρώ δεδομένη) ή ερωτήσεις προσταγής.
• Ανάλογα με την απάντηση που δίνεται σε αυτές είναι ολικής άγνοιας (δέχονται ως απάντηση ένα ναι ή ένα όχι) και μερικής άγνοιας (δεν μπορούν να απαντηθούν με ένα ναι ή όχι) και εισάγονται με τις ερωτηματικές αντωνυμίες ποιος, τι, πόσος κ.λπ. και τα ερωτηματικά επιρρήματα πότε, πού, γιατί, πώς…
• Τι προσδίδουν οι Ευθείες ερωτήσεις στο ύφος ενός κειμένου γενικά; Οι Ευθείες ερωτήσεις προσδίδουν: αμεσότητα, οικειότητα, ζωντάνια, παραστατικότητα, υφολογική ποικιλία.
Εργασίες
1. Γράψτε ερωτήσεις ανάλογες με αυτές του κειμένου 2, τις οποίες θα απευθύνετε σε κάποιον που πιστεύετε ότι δε σέβεται τη διαφορετικότητα του άλλου.
Πώς θα ένιωθες, αν καταλάβαινες ότι οι γύρω σου σε θεωρούν μειονεκτικό και κατώτερο από αυτούς;
Δε θα ένιωθες άραγε αδικημένος και «μη κανονικός»;
Δε θα μπορούσες να χορέψεις και να τραγουδήσεις, να σκεφτείς και να μάθεις χιλιάδες πράγματα;
2. Αντιστοίχισε τα δεδομένα των δύο στηλών
1. Μού δίνεις το μολύβι σου για λίγο; α. εκφράζεται υπόθεση
2 Τι ήταν αυτό που πάθαμε σήμερα; Β. έντονη παράκληση με ευγενικότερο τρόπο
3 Μπορείτε να κάνετε λίγη ησυχία; Γ. επίκριση
4 Δε σου είπα ότι αποκλείεται να συμβεί κάτι τέτοιο; Δ. υπόθεση
5 Πώς να μη γελάσω με τόσα τρελά που λέει συνέχεια; Ε. έντονη βεβαίωση
6 Μήπως έχεις την εντύπωση ότι δεν κατάλαβα την αλήθεια; Στ. δυσφορία για κάτι που δεν έγινε
7 Δε βλέπετε ότι το αστείο παρατράβηξε; Ζ. θερμός πόθος ή θερμή ευχή για κάτι που αφορά το παρελθόν
8 Γιατί δεν προσπάθησες να τον βοηθήσεις στην ανάγκη του; Η. αγανάκτηση
9 Νομίζεις πως δεν ήθελα να πάω κι εγώ μαζί;
Β 2 Οι ερωτήσεις στον πλάγιο λόγο (Ασκήσεις σελ. 51)
Ακούω και μιλώ σελίδα 51: Αφηγηθείτε το διάλογο του πατέρα με την κόρη του, αρχίζοντας με τη φράση:
Πες μου, μπαμπά, τι είναι ο ρατσισμός;
– Όταν λες «κοινή», εννοείς φυσιολογική;
– Αν ισχύει για όλους, θα μπορούσα κι εγώ να είμαι ρατσίστρια!
– Tι είναι να είναι κάποιος ανώτερος;
Άκουσα τις προάλλες μια συζήτηση ανάμεσα σε έναν πατέρα και μια κόρη. Το κορίτσι ρώτησε τον πατέρα της τι είναι ο ρατσισμός. Ο πατέρας απάντησε/εξήγησε ότι ο ρατσισμός είναι μια αρκετά συνηθισμένη συμπεριφορά, κοινή σ' όλες τις κοινωνίες, που περνάει δυστυχώς απαρατήρητη σε ορισμένες χώρες, επειδή συμβαίνει να μην την προσέχουν αρκετά. Σημαίνει καχυποψία, ακόμα και περιφρόνηση, απέναντι στα πρόσωπα που έχουν φυσικά και πολιτιστικά χαρακτηριστικά διαφορετικά από τα δικά τους. Το κορίτσι ζήτησε να μάθει αν ο πατέρας της εννοεί φυσιολογική, όταν λέει κοινή (συμπεριφορά). Εκείνος απάντησε ότι δεν είναι φυσιολογική μια συμπεριφορά επειδή είναι συνηθισμένη και ότι ο άνθρωπος έχει την τάση να μην εμπιστεύεται κάποιον που είναι διαφορετικός απ' αυτόν, έναν ξένο, για παράδειγμα. Πρόσθεσε ότι είναι μια συμπεριφορά παλιά όσο και ο ίδιος ο άνθρωπος, ότι είναι πανανθρώπινη και ισχύει για όλους. Το κορίτσι σχολίασε πως αν αυτή η συμπεριφορά ισχύει για όλους, τότε θα μπορούσε να είναι και αυτή ρατσίστρια! Ο πατέρας της απάντησε ότι η αυθόρμητη φύση των παιδιών δεν είναι ρατσιστική και πως ο άνθρωπος δε γεννιέται ρατσιστής. Αν οι γονείς του ή οι συγγενείς του δεν του βάλουν στο κεφάλι ρατσιστικές ιδέες, δεν υπάρχει λόγος να γίνει ρατσιστής. Αν, για παράδειγμα, του πουν ότι αυτοί που έχουν λευκό δέρμα είναι ανώτεροι απ' αυτούς που έχουν μαύρο κι αυτός πάρεις στα σοβαρά αυτή τη διαβεβαίωση, θα μπορούσε να υιοθετήσει μια ρατσιστική συμπεριφορά απέναντι στους μαύρους. Το κορίτσι απόρησε τι είναι να είναι κάποιος ανώτερος.
2. Διαβάζω και γράφω σελίδα 51 Αποδώστε το περιεχόμενο του κειμένου σε ένα δικό σας κείμενο αρχίζοντας με: η συγγραφέας βάζει τον αναγνώστη στη θέση ενός παιδιού με ειδικές ανάγκες και του ζητάει να σκεφτεί πώς θα ένιωθε αν
Προσπάθησε να έρθεις στη θέση αυτού του παιδιού. Πώς θα ένιωθες, αν καταλάβαινες ότι οι γύρω σου σε θεωρούν μειονεκτικό και κατώτερο από αυτούς; Όταν οι άλλοι σε μειώνουν συνέχεια συγκρίνοντάς σε με τους συμμαθητές σου, τα ξαδέρφια σου και τους φίλους σου; Όταν σου ζητούν να φύγεις από το «σχολείο τους»; Δε θα ένιωθες βαθιά μέσα σου την απόρριψη και τον οίκτο; Δε θα ένιωθες άραγε αδικημένος και «μη κανονικός»; Τι κι αν έχεις –ας πούμε– πρόβλημα όρασης; Δε θα μπορούσες να χορέψεις και να τραγουδήσεις, να σκεφτείς και να μάθεις χιλιάδες πράγματα, να διαβάσεις και να γράψεις με το σύστημα Μπράιγ, να διηγηθείς ωραίες ιστορίες, να απολαύσεις τη φύση, να κάνεις φίλους και να δώσεις χαρά; Κι αν δεν ακούς, δε θα μπορούσες να τρέξεις και να παίξεις, να χαρείς τα χρώματα, να ζωγραφίσεις, να μιλάς τη νοηματική γλώσσα, να γράφεις, να κάνεις φίλους, να παίρνεις και να δίνεις χαρά;
Η συγγραφέας βάζει τον αναγνώστη στη θέση ενός παιδιού με ειδικές ανάγκες και του ζητάει να σκεφτεί πώς θα ένιωθε αν καταλάβαινε ότι οι γύρω του τον θεωρούν μειονεκτικό και κατώτερο από αυτούς. Πώς θα ένιωθε αν οι άλλοι τον μειώνουν συνέχεια συγκρίνοντας τον με τους συμμαθητές του, τα ξαδέρφια του και τους φίλους του. Εκφράζει την απορία πώς θα ένιωθε όταν του ζητούσαν να φύγει από το σχολείο του. Του ζητάει να σκεφτεί αν δεν θα ένιωθε αδικημένος και μη κανονικός. Του ζητάει να αναλογιστεί / να φανταστεί πώς κι ακόμη αν είχε πρόβλημα όρασης, θα μπορούσε να χορέψει, να τραγουδήσει, …. να δώσει χαρά.
4. Σε κάποια σημεία οι απόψεις άλλων παρατίθενται αυτούσιες ενώ σε άλλα παρουσιάζονται σε πλάγιο λόγο. Αναγνωρίστε τις δευτερεύουσες προτάσεις στον πλάγιο λόγο και το συντακτικό τους ρόλο.
Δεν υπάρχει μια φυλή που να είναι καλύτερη;
– Όχι. Ορισμένοι ιστορικοί, το 18ο και το 19ο αιώνα, προσπάθησαν να αποδείξουν ότι υπάρχει η λευκή φυλή, που είναι δήθεν καλύτερη στο σωματικό και στο διανοητικό επίπεδο απ' ό,τι η υποτιθέμενη μαύρη φυλή. Εκείνη την εποχή, πίστευαν ότι η ανθρωπότητα χωριζόταν σε πολλές φυλές. Ένας ιστορικός (ο Ερνέστ Ρενάν, 1823-1892) προσδιόρισε μάλιστα και τις ανθρώπινες ομάδες που ανήκαν στην «κατώτερη φυλή»: ήταν οι μαύροι της Αφρικής, οι αυτόχθονες της Αυστραλίας και οι Ινδιάνοι της Αμερικής. Γι' αυτόν, «ο μαύρος είναι σε σχέση με τον άνθρωπο αυτό που είναι ο γάιδαρος σε σχέση με το άλογο», δηλαδή «ένας άνθρωπος που του λείπει η νοημοσύνη και η ομορφιά»! Όμως, όπως είπε ένας καθηγητής της ιατρικής ειδικός στο αίμα, «οι καθαρές φυλές στο ζωικό βασίλειο δεν μπορούν να υπάρξουν παρά μόνο σε πειραματική κατάσταση στο εργαστήριο, όπως συμβαίνει με τα ποντίκια για παράδειγμα». Προσθέτει ότι «ανάμεσα σ' έναν Κινέζο, σ' έναν κάτοικο του Μάλι και σ' ένα Γάλλο υπάρχουν περισσότερες κοινωνικοπολιτιστικές παρά γενετικές διαφορές».
ΘΕΩΡΙΑ ΣΕΛΙΔΕΣ 51-52
• Χρησιμοποιούμε τον πλάγιο λόγο, όταν παραθέτουμε σε κείμενά μας προφορικά ή γραπτά απόψεις άλλων όχι αυτούσιες αλλά μετασχηματισμένες από εμάς.
Για να μετασχηματίσουμε δηλαδή τον ευθύ λόγο σε πλάγιο, χρησιμοποιούμε ένα ρήμα και στη συνέχεια την άποψη του ομιλητή, η οποία μπορεί να διατυπώνεται είτε με μια ολόκληρη πρόταση είτε με ένα όνομα που ισοδυναμεί με πρόταση.
→ Για παράδειγμα: Με ρώτησε αν ήμουν σύμφωνος… Μου είπε ότι επικροτούσε την άποψή μου… Μου εξέφρασε τη συμπαράστασή του.
• Το ρήμα που χρησιμοποιούμε, για να μεταφέρουμε τα λόγια άλλου, μπορεί να είναι ουδέτερο, π.χ. είπε, δήλωσε…, αλλά μπορεί και να δηλώνει, άμεσα ή έμμεσα, την οπτική αυτού που μεταφέρει τα λόγια του άλλου, π.χ. έκρινε, φαντάστηκε, υπέθεσε, απαίτησε… Tα τελευταία αυτά ρήματα χρωματίζουν τα λόγια με πρόσθετα σχόλια.
• Οι πλάγιες ερωτηματικές προτάσεις είναι δευτερεύουσες ονοματικές προτάσεις. Χρησιμοποιούνται ως αντικείμενα ρημάτων, τα οποία δηλώνουν έκφραση ή σημαίνουν γνώση, όπως τα παρακάτω ή άλλα που έχουν παρόμοια σημασία:
• ερωτώ, απορώ (π.χ. «Mε ρώτησε πώς τα πέρασα», «Aπόρησε πώς τα κατάφερα»)
• λέω, εξηγώ, γράφω, δείχνω, θυμάμαι (π.χ. «Δε θυμάμαι αν ήταν κι αυτός εκεί»)
• σκέφτομαι, λογαριάζω (π.χ. «Σκέψου τι θα κάνεις αύριο», «Λογάριασε πόσο του στοίχισε αυτή η δουλειά»)
• βλέπω, καταλαβαίνω, βρίσκω, μαθαίνω, ξέρω, γνωρίζω, αγνοώ (π.χ. «Kοίτα ποιος ήρθε», «Bρήκα πού έκρυψες το βιβλίο»).
• Oι πλάγιες ερωτηματικές προτάσεις εισάγονται:
• Όταν είναι ολικής άγνοιας: με το ερωτηματικό μόριο αν ή το μη, μήπως, μην τυχόν
→ (π.χ. «Με ρώτησε αν τον γνωρίζω»).
• Όταν είναι μερικής άγνοιας: όπως και οι αντίστοιχες ευθείες ερωτήσεις, δηλαδή με κάποια ερωτηματική αντωνυμία ή επίρρημα.
→ (π.χ. «Σκέφτεται τι να κάνει», «Εξήγησέ μου πώς να πάω»).
Β3 ΑΠΟ ΤΟΝ ΕΥΘΥ ΣΤΟΝ ΠΛΑΓΙΟ ΛΟΓΟ ΚΑΙ ΑΝΤΙΣΤΡΟΦΑ
Πού υπάρχει πλάγιος λόγος ; Τί είδους είναι οι δευτερεύουσες προτάσεις και από ποια ρήματα εξαρτώνται; Kείμενο 4 [Πολυεθνικές τάξεις στο σχολείο]
Αν κάποιος επισκεφτεί ανυποψίαστος ένα δημόσιο Δημοτικό σχολείο σε κάποιες γειτονιές της Αθήνας, θα ξαφνιαστεί: υπάρχουν τάξεις του Δημοτικού, όπου ένα στα τρία ή περισσότερα από τα παιδιά που φοιτούν έχουν την Ελλάδα για δεύτερη πατρίδα και τα ελληνικά για δεύτερη (και, καμιά φορά, σχεδόν άγνωστη) γλώσσα.
Την πρώτη φορά που βρέθηκα σε μια τέτοια τάξη, άκουσα έκπληκτος αλλά και ντροπιασμένος για την άγνοιά μου δασκάλους να μου εξηγούν πόσο ραγδαία αλλάζει η «εθνική» σύνθεση του μαθητικού πληθυσμού των δημόσιων Δημοτικών σχολείων χρόνο με το χρόνο. Πόσο οι ίδιοι πελαγώνουν αβοήθητοι και ακαθοδήγητοι να διευθύνουν τις νέες «πολυ-πολιτισμικές» τους τάξεις. Πόσο πολύπλοκα και δύσκολα είναι τα εκπαιδευτικά, παιδαγωγικά και κοινωνικά προβλήματα που δημιουργεί η συνύπαρξη παιδιών διαφορετικής εθνικότητας, με πελώρια διαφορά επιπέδου στη γνώση της γλώσσας, τη μαθησιακή υποδομή και τις εξωσχολικές συνθήκες ζωής.
Οι δάσκαλοι που βρέθηκαν αντιμέτωποι με το πρόβλημα έπρεπε μόνοι τους να το λύσουν. Είχαν να διαλέξουν: τον εύκολο δρόμο να αποβάλουν τους «ξένους» στο περιθώριο μιας τάξης που προχωρεί ερήμην τους και τιμωρεί τη διαφορετικότητά τους, βαφτίζοντάς την «παράβαση». Ή το δύσκολο δρόμο μιας επίπονης και ενίοτε επώδυνης προσπάθειας να βρουν ισορροπίες, να γεφυρώσουν χάσματα, να βοηθήσουν τους «ξένους» να ενσωματωθούν.
Μερικοί από τους δασκάλους το κατάφεραν. Και ένας από αυτούς, μετά τέσσερα χρόνια εμπειρίας με τέτοιες «πολυεθνικές» τάξεις, μου έλεγε πόσο γρήγορα αυτοί οι παρίες γίνονται καμιά φορά οι καλύτεροι μαθητές της τάξης, πόσο μπορεί καμιά φορά να δίνουν κίνητρα μαθησιακά και στους υπόλοιπους συμμαθητές τους, τους αυτόχθονες, κάνοντας τις τάξεις πλουσιότερες, πόσο οι περισσότεροι από αυτούς τους μετανάστες, ήδη, δεύτερης γενιάς λαχταρούν να λογιστούν Έλληνες, πλήρεις και άνευ εκπτώσεων, και πόσο πλουσιότερη και καλύτερη θα μπορούσε να γίνει η ελληνική κοινωνία αν έβρισκε τρόπο να το κάνει, να αναγνωρίσει ως δικούς της ακόμα κι εκείνους που δεν παίζουν τόσο καλό μπάσκετ όσο ο κ. Μπαζάρεβιτς του ΠΑΟΚ.
Εργασία
Διαβάστε το ερωτηματολόγιο (κείμενο 7) και προσπαθήστε να μεταφέρετε το περιεχόμενο των ερωτήσεων σε κάποιον που το αγνοεί, χρησιμοποιώντας πλάγιες ερωτηματικές προτάσεις. Mπορείτε να αρχίσετε έτσι: «Oι μαθητές ρώτησαν αν…».
Σάς ενοχλεί το γεγονός ότι στην Ελλάδα έχουν έρθει πολλοί αλλοδαποί;
Τί σκέφτεστε για αυτούς;
Πιστεύετε ότι δημιουργούν προβλήματα στην Ελλάδα και στους Έλληνες;
Θα αφήνατε το παιδία σας να κάνει παρέα με παιδιά αλλοδαπών;
Έχουν εργαστεί ποτέ για λογαριασμό σας αλλοδαποί; Ποια ήταν η συμπεριφορά τους;
Είχατε στο παρελθόν ή έχετε σήμερα μετανάστες στην οικογένειά σας;
Αν δε βρίσκατε δουλειά στην πατρίδα σας θα αποφασίζατε να πάτε να δουλέψετε σε άλλη χώρα;
Οι μαθητές ρώτησαν αν μας ενοχλεί το γεγονός ότι στην Ελλάδα έχουν έρθει τα τελευταία χρόνια πολλοί αλλοδαποί. 2. Ρώτησαν επίσης τι σκεφτόμαστε-αισθανόμαστε γι’ αυτούς. 3. Οι μαθητές θέλησαν να μάθουν αν πιστεύουμε ότι οι αλλοδαποί δημιουργούν προβλήματα στην Ελλάδα και τους Έλληνες (όλοι ή κάποιοι από αυτούς). 4. Ρώτησαν αν θα αφήναμε το παιδί μας να κάνει παρέα με παιδιά αλλοδαπών. 5. Οι μαθητές ζήτησαν να μάθουν αν έχουν εργαστεί ποτέ για λογαριασμό μας αλλοδαποί. 6. Ρώτησαν αν είχαμε στο παρελθόν ή έχουμε σήμερα μετανάστες στην οικογένειά μας. 7. Οι μαθητές ρώτησαν αν θα αποφασίζαμε να πάμε να δουλέψουμε σε άλλη χώρα, αν (στην περίπτωση που) δε βρίσκαμε δουλειά στην πατρίδα μας.
Kείμενο 6 O μπαμπάς ο πόλεμος
ΧΑΡΗΣ: Είπες να ησυχάσω, από τι να ησυχάσεις;
ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ: Απ' όλους αυτούς!…
ΧΑΡΗΣ: Tι σου κάνουνε;
ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ: Αν δεν τους χτυπήσω πρώτος εγώ, θα με χτυπήσουν αυτοί! Mπορώ να ζω σ' αυτή τη μαρτυρική αγωνία; Αντί να τρέμω εγώ τους άλλους, δεν είναι πιο καλά να τρέμουν οι άλλοι εμένα;…
ΧΑΡΗΣ: Στάσου όπως είσαι, μην κουνηθείς καθόλου… Στο δεξί σου μάτι πεταρίζει η ανασφάλεια, στ' αριστερό γυαλίζει η μοχθηρία… με το δεξί τρέμεις, με τ' αριστερό σφάζεις… Tο δεξί σου αυτί ψάχνει στο άπειρο, τ' αριστερό έχει μαραθεί από καθολική έλλειψη εμπιστοσύνης!… Έλα τώρα να δεις πόσο σεβάστηκα την αλήθεια!… Και σε ρωτώ! Είναι δίκαιο, επειδή γεννήθηκες δειλός, να χαλάς την ησυχία της πλάσης;
Ιάκωβος Καμπανέλλης,
Θέατρο, τόμος Γ΄, Πρόσωπα για βιολί και ορχήστρα. Τα τέσσερα πόδια του
τραπεζιού.
Ο μπαμπάς ο πόλεμος, εκδ. Κέδρος, 1981
- Mετατρέψτε το θεατρικό κείμενο 6 σε αφηγηματικό λόγο. • Διαλέξτε τα ρήματα εξάρτησης των δευτερευουσών προτάσεων, έτσι ώστε να περιλαμβάνουν το δικό σας σχόλιο / τη δική σας άποψη για όσα λέγονται.
Ο Χάρης απορεί από τι θέλει να ησυχάσει ο Δημήτριος. Εκείνος τονίζει ότι θέλει να ησυχάσει από όλους. Ο Χάρης έκπληκτος ζητά να μάθει τι του κάνουν, και ο Δημήτριος σε έντονο τόνο απαντά πως, αν δεν τους χτυπήσει πρώτος ο ίδιος, θα τον χτυπήσουν αυτοί. Αναρωτιέται αν μπορεί να ζει σ’ αυτή τη μαρτυρική αγωνία κι αν, αντί να τρέμει αυτός τους άλλους, δεν είναι πιο καλά να τρέμουν οι άλλοι εκείνον. Ο Χάρης, ανήσυχος, τον προστάζει να σταθεί όπως είναι και να μην κουνηθεί καθόλου. Με ειρωνικό ύφος τον επικρίνει ότι στο δεξί του μάτι πεταρίζει η ανασφάλεια, στο αριστερό γυαλίζει η μοχθηρία, με το δεξί τρέμει, με το αριστερό σφάζει... Συνεχίζει να τον κατηγορεί λέγοντάς του ότι το δεξί του αυτί ψάχνει στο άπειρο ενώ το αριστερό έχει μαραθεί από καθολική έλλειψη εμπιστοσύνης. Αμέσως μετά, με στόμφο τον καλεί να δει πόσο ο ίδιος σεβάστηκε την αλήθεια. Τέλος, τον ρωτά σαρκαστικά αν είναι δίκαιο, επειδή ο Χάρης γεννήθηκε δειλός, να χαλάει την ησυχία της πλάσης.
ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ
σελ. 56 σχολ. βιβλίου • Αφού διαβάσετε τον παρακάτω πίνακα, προσπαθήστε να τον συμπληρώσετε με άλλες λέξεις σχετικές με την ισότητα και τη διαφορά που έχετε βρει στα κείμενά σας. • Ανατρέξτε στο λεξικό σας, για να συμπληρώσετε τους ορισμούς στις καινούργιες αυτές λέξεις.
στερεότυπο = συμβολικός χαρακτηρισμός που αποδίδεται στα μέλη μιας ομάδας ανθρώπων και βασίζεται σε γενικεύσεις
προκατάληψη = εκδήλωση εύνοιας ή δυσμένειας, όχι με βάση αντικειμενικά κριτήρια και δεδομένα αλλά προσωπικές συμπάθειες και ατομικά συμφέροντα
μεροληψία = δυσμενής στάση και συμπεριφορά απέναντι σε άτομο ή ομάδα που δε βασίζεται σε εμπειρία την οποία έχουμε ελέγξει κριτικά
σεξισμός = οι διακρίσεις σε βάρος των γυναικών
φυλετισμός = πολιτική φυλετικών διακρίσεων
ξενοφοβία = έντονη αντιπάθεια για ανθρώπους από ξένες χώρες
κοινωνικός ρατσισμός = η αντίληψη του χωρισμού των ανθρώπων σε ανώτερους και κατώτερους, «καθαρούς» και «μιάσματα», ανάλογα με την κοινωνική ομάδα στην οποία ανήκουν
μειονότητα = ομάδα ανθρώπων που συνδέονται μεταξύ τους ως προς την καταγωγή, τα πιστεύω ή τη συμπεριφορά, αλλά με βάση αυτά τα χαρακτηριστικά διαφοροποιούνται από το ευρύτερο κοινωνικό σύνολο στο οποίο ανήκουν
αποδιοπομπαίος τράγος = ο άνθρωπος στον οποίο επιρρίπτονται οι ευθύνες άλλων
αλλοδαπός = αυτός που κατάγεται από άλλη χώρα
ανθρώπινα δικαιώματα = τα βασικά και θεμελιώδη δικαιώματα (π.χ. το δικαίωμα της προσωπικής ελευθερίας, η ισότητα ενώπιον του νόμου, η προστασία από αυθαίρετη σύλληψη, το δικαίωμα ιδιοκτησίας, εργασίας, ελευθερίας λόγου και έκφρασης, συγκεντρώσεων, συνελεύσεων κ.λπ.), τα οποία θεωρούνται απαραβίαστα και πρέπει να γίνονται σεβαστά από την εκάστοτε κρατική εξουσία
αυτόχθων = αυτός που κατοικεί εξαρχής στη γη των προγόνων του
διαφορετικότητα = το να διαφέρει κάποιος από τους άλλους (συνήθως την πλειονότητα) σε επίπεδο εξωτερικών χαρακτηριστικών, ικανοτήτων, καταγωγής, συμπεριφοράς ή επιλογών
ενσωματώνομαι = γίνομαι αδιάσπαστο μέρος συγκροτημένου συνόλου
κοινωνική ανισότητα = η έλλειψη ισότητας σε κοινωνικό επίπεδο (στην κατανομή του πλούτου, των δικαιωμάτων και των υποχρεώσεων στις κοινωνικές τάξεις)
κοινωνικό περιθώριο = ο εξωκοινωνικός χώρος στον οποίο ζουν, ηθελημένα ή όχι, άτομα που χαρακτηρίζονται από τάσεις φυγής, αποστασιοποίησης και μη συμμετοχής στα κοινωνικά δρώμενα εξαιτίας της σύγκρουσής τους με τα αποδεκτά πρότυπα της κοινωνίας, λόγω ιδεολογικής διαφοροποίησης ή εξαιτίας του χαμηλού οικονομικού και πνευματικού τους επιπέδου
μετανάστης = αυτός που εγκαταλείπει με τη θέλησή του την πατρίδα του, για να εγκατασταθεί επί μεγάλο χρονικό διάστημα σε άλλη χώρα
παρίας = πρόσωπο που μειονεκτεί ως προς τα πολιτικά και κοινωνικά δικαιώματα, που ζει στο κοινωνικό περιθώριο
πολυεθνικός = αυτός που αποτελείται από πολλά έθνη, στον οποίο περιλαμβάνονται πολλές εθνότητες
πολυπολιτισμικός = αυτός που χαρακτηρίζεται από τη συνύπαρξη διαφόρων και διακρινόμενων μεταξύ τους πολιτισμών
ρατσισμός = η κοινωνική ή πολιτική πρακτική διακρίσεων, που βασίζεται στο δόγμα της ανωτερότητας μιας φυλής, εθνικής ή κοινωνικής ομάδας και στην καλλιεργημένη αντίληψη των μελών της ότι οφείλουν να περιφρουρήσουν την αμιγή σύσταση, την καθαρότητα της ομάδας τους, καθώς και τον κυριαρχικό τους ρόλο έναντι των υπολοίπων φυλετικών, εθνικών, κοινωνικών κ.λπ. ομάδων, που θεωρούνται από αυτά κατώτερες
ρατσιστής = ο οπαδός του ρατσισμού
4η Ενότητα
Αναφορικές προτάσεις
ΟΡΙΣΜΟΣ Αναφορικές
ονομάζονται οι δευτερεύουσες προτάσεις που εισάγονται με αναφορικές αντωνυμίες (που / ο οποίος, η οποία, το οποίο / όποιος, όποια,
όποιο / οποιοσδήποτε, οποιαδήποτε, οποιοδήποτε / όσος, όση, όσο /οσοσδήποτε,
οσηδήποτε, οσοδήποτε/ ό,τι / οτιδήποτε) ή αναφορικά επιρρήματα (όπου, οπουδήποτε / όποτε, οποτεδήποτε / όπως, καθώς / όσο,
οσοδήποτε ) και προσδιορίζουν
κάποιον όρο μιας άλλης πρότασης, ο
οποίος είτε υπάρχει στην πρόταση είτε παραλείπεται και εννοείται.
ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ α.
ονοματικές και β. επιρρηματικές.
Α. Ονοματικές
αναφορικές προτάσεις
Συντακτικός
ρόλος
Μια
ονοματική αναφορική πρόταση μπορεί να λειτουργεί συντακτικά ως:
• υποκείμενο:
Όποιοι θέλουν ας δηλώσουν συμμετοχή τώρα.
• αντικείμενο:
Μην πιστεύεις ό,τι σου λένε.
• κατηγορούμενο:
Στην εποχή μας είσαι ό,τι δηλώσεις.
• επιθετικός
προσδιορισμός: Πέταξα τα φρούτα που σάπισαν
• παράθεση
Ο θείος μου,
ο οποίος είναι
μάγειρας, θα μας επισκεφτεί αύριο.
• γενική
υποκειμενική ή γενική κτητική: Να
πιστεύεις μόνο τα λόγια όποιου σε αγαπάει.
β. Επιρρηματικές αναφορικές
προτάσεις
Οι
επιρρηματικές αναφορικές προτάσεις:
• εισάγονται
με τα αναφορικά επιρρήματα
• εξαρτώνται
από ένα ρήμα (το προσδιορίζουν)
• συντακτικά
λειτουργούν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί, καθώς εκφράζουν
διάφορες
επιρρηματικές σημασίες:
– χρόνο: Έλα
όποτε θέλεις.
– τόπο:
Πήγαινε όπου σου αρέσει.
– τρόπο: Θα
δουλέψουμε όπως και πέρυσι.
συμφωνία: Θα
δεχτώ μόνο όπως σου είπα.
– ποσό: Φάε όσο θέλεις.
– εναντίωση
ή παραχώρηση: Όσο κι αν επιμένεις, δεν
υποχωρώ.
–
παρομοίωση: Περπατάει στραβά, όπως ο κάβουρας.
Ένας άλλος χωρισμός των αναφορικών προτάσεων είναι σε:
α. επιθετικές
και β. ελεύθερες.
✔ Όταν η αναφορική πρόταση προσδιορίζει μια σύνθετη
ονοματική φράση, είναι προτιμότερη η χρήση της αντωνυμίας ο οποίος αντί για το
που, για να καταλάβουμε σε ποιο από τα ονόματα αποδίδεται ο προσδιορισμός,
π.χ. Η
αδερφή του Μανόλη, που ζει στην Αμερική, είναι γιατρός.
(δεν είναι
σαφές ποιος ζει στην Αμερική, ο Μανόλης ή η αδερφή του)
ενώ: Η
αδερφή του Μανόλη, η οποία ζει στην Αμερική, είναι γιατρός.
✔
Η χρήση της αντωνυμίας ο οποίος, -α, -ο δίνει πιο επίσημο τόνο στο λόγο μας
και παράλληλα τον κάνει σαφέστερο
και πιο κατανοητό.
✔
Η χρήση της άκλιτης αντωνυμίας που δίνει στο λόγο μας
λιτότητα, απλότητα
και οικείο ύφος.
Επιθετικές
αναφορικές προτάσεις (σελ. 67-68)
Επιθετικές αναφορικές προτάσεις
Επιθετικές ονομάζονται οι αναφορικές προτάσεις
που παίζουν ρόλο παρόμοιο
με το ρόλο
ενός επιθετικού προσδιορισμού, δηλαδή χρησιμοποιούνται για να
προσδιορίζουν
ένα ουσιαστικό και είναι:
• είτε βοηθάνε στη διάκριση και την αναγνώρισή του (περιοριστικές
ή προσδιοριστικές επιθετικές αναφορικές
προτάσεις),
π.χ. Ο καθηγητής
που μας κάνει Ιστορία είναι πολύ καλός.
(οι
επιθετικές προτάσεις που αποτελούν αναγκαίο προσδιορισμό μιας λέξης δε
χωρίζονται
με κόμμα από αυτή)
• είτε απλώς
προσθέτουν μια πληροφορία σχετικά με αυτό
(μη περιοριστικές ή
προσθετικές
επιθετικές αναφορικές
προτάσεις),
π.χ. Ο
καθηγητής της Ιστορίας, που ήρθε φέτος στο σχολείο μας,
είναι πολύ καλός.
(επειδή οι
μη περιοριστικές επιθετικές προτάσεις δεν αποτελούν απαραίτητο συμπλήρωμα στον
όρο που προσδιορίζουν, χωρίζονται με κόμμα στο
γραπτό λόγο)
Οι επιθετικές αναφορικές προτάσεις εισάγονται με τις αναφορικές αντωνυμίες:
• ο οποίος, η
οποία, το οποίο: χρησιμοποιείται κυρίως στον επίσημο λόγο
• που:
χρησιμοποιείται πολύ στη γλώσσα μας και ιδιαίτερα στον προφορικό λόγο.
Β1 ΑΚΟΥΩ ΚΑΙ
ΜΙΛΩ ΣΕΛΙΔΑ 67
1.
Ξαναδιαβάστε
την πρώτη παράγραφο του κειμένου 1 και υπογραμμίστε τις προτάσεις με το που. •
Προσπαθήστε να εντοπίσετε σε ποια λέξη αναφέρεται η καθεμιά από τις προτάσεις
τις οποίες υπογραμμίσατε. αναφορικές προτάσεις με το που λέξη στην οποία
αναφέρονται
Η Ευρώπη
είναι σαν ένας κήπος που συγκεντρώνει τα πιο διαφορετικά λουλούδια, τα
πιο αταίριαστα χρώματα. Κάθε φορά που περνούμε τα σύνορα μιας
ευρωπαϊκής χώρας, αισθανόμαστε πως όλα αλλάζουν τριγύρω μας, όχι μόνο η γλώσσα
και οι κοινωνικές συμβάσεις, μα κι ο αέρας που αναπνέουμε, κ' η
ουσία της γης που πατούμε, κι ο χαρακτήρας των ανθρώπων που συναντούμε. Σε κάθε
ευρωπαϊκή χώρα αισθανόμαστε αμέσως μια ιδιαίτερη έκφραση, μοναδική και αμίμητη,
μια ιδιαίτερη φυσιογνωμία, ζωντανή και αεικίνητη, δημιούργημα της φύσης, των
αιώνων και της ιδιοφυΐας ενός λαού.
2.
Κάντε το ίδιο στη δεύτερη παράγραφο του κειμένου 2.
Η αντιμετώπιση αυτής της εξέλιξης
δεν πραγματοποιείται με προσήλωση στις εθνικές, θρησκευτικές ή άλλες
ιδιαιτερότητες που δήθεν κινδυνεύουν και
με άρνηση της συμμετοχής στις ευρωπαϊκές εξελίξεις. Χρειάζεται να δώσουμε μέσα
από τις ευρωπαϊκές εξελίξεις στην πολιτιστική μας ζωή μια διαφορετική διάσταση
και δυναμική. Η ιδιαιτερότητά μας και οι παραδόσεις μας θα αποκτήσουν τη
δυνατότητα αντίστασης και θα κρατηθούν ζωντανές, εφόσον αποτελέσουν για μας και
για τους άλλους δημιουργικό στοιχείο, εφόσον συνδεθούν με τα σύγχρονα ρεύματα
σκέψης πέρα από τα σύνορα. Η συμμετοχή μας στην αναζήτηση νέων ιδεών και νέων
τρόπων έκφρασης θα ισχυροποιήσει και θα εμπλουτίσει την ταυτότητά μας. Η δύναμή
μας θα προέλθει όχι από τα τείχη που θα
ορθώσουμε γύρω από τη χώρα, αλλά από την ικανότητά μας να κάνουμε τη
δική μας προσφορά πηγή έμπνευσης. Οι ευρωπαϊκές εξελίξεις δεν οδηγούν στην
«κόλαση του πολιτισμού». Εξασφαλίζουν, απέναντι στην καταθλιπτική ομοιομορφία που επιβάλλουν οι δυνάμεις της αγοράς, τη
δυνατότητα υπεράσπισης της διαφορετικότητας των λαών. Εξασφαλίζουν επίσης τη
συνεργασία στη συνέχιση της ευρωπαϊκής πολιτιστικής παράδοσης που πηγάζει από την αρχαία Ελλάδα, που διαμόρφωσε τη σύγχρονη Ευρώπη, και ανήκει
σε κάθε έθνος χωριστά, και ταυτόχρονα σε όλα μαζί.
3. Προσπάθησε να αντικαταστήσεις το που με τους κατάλληλους τύπους
της αντωνυμίας ο οποίος, η οποία, το οποίο. Ποιες από τις δυο εκδοχές
προτιμάτε;
4. Η Ευρώπη είναι σαν ένας κήπος ο οποίος
συγκεντρώνει τα πιο διαφορετικά λουλούδια, τα πιο
αταίριαστα χρώματα. Κάθε φορά κατά την οποία περνούμε τα σύνορα μιας ευρωπαϊκής χώρας, αισθανόμαστε πως όλα αλλάζουν
τριγύρω μας, όχι μόνο η γλώσσα και οι κοινωνικές συμβάσεις, μα κι ο αέρας τον οποίο
αναπνέουμε, κ' η ουσία της γης την οποία πατούμε, κι ο
χαρακτήρας των ανθρώπων τους οποίους συναντούμε. Σε κάθε ευρωπαϊκή χώρα αισθανόμαστε αμέσως μια ιδιαίτερη
έκφραση, μοναδική και αμίμητη, μια ιδιαίτερη φυσιογνωμία, ζωντανή και
αεικίνητη, δημιούργημα της φύσης, των αιώνων και της ιδιοφυΐας ενός λαού.
5. Η αντιμετώπιση αυτής της εξέλιξης δεν πραγματοποιείται με
προσήλωση στις εθνικές, θρησκευτικές ή άλλες ιδιαιτερότητες οι οποίες δήθεν κινδυνεύουν και με άρνηση της
συμμετοχής στις ευρωπαϊκές εξελίξεις. Χρειάζεται να δώσουμε μέσα από τις
ευρωπαϊκές εξελίξεις στην πολιτιστική μας ζωή μια διαφορετική διάσταση και
δυναμική. Η ιδιαιτερότητά μας και οι παραδόσεις μας θα αποκτήσουν τη δυνατότητα
αντίστασης και θα κρατηθούν ζωντανές, εφόσον αποτελέσουν για μας και για τους
άλλους δημιουργικό στοιχείο, εφόσον συνδεθούν με τα σύγχρονα ρεύματα σκέψης
πέρα από τα σύνορα. Η συμμετοχή μας στην αναζήτηση νέων ιδεών και νέων τρόπων
έκφρασης θα ισχυροποιήσει και θα εμπλουτίσει την ταυτότητά μας. Η δύναμή μας θα
προέλθει όχι από τα τείχη τα οποία θα ορθώσουμε
γύρω από τη χώρα, αλλά από την ικανότητά μας να κάνουμε τη δική μας προσφορά
πηγή έμπνευσης. Οι ευρωπαϊκές εξελίξεις δεν οδηγούν στην «κόλαση του
πολιτισμού». Εξασφαλίζουν, απέναντι στην καταθλιπτική ομοιομορφία την οποία επιβάλλουν οι δυνάμεις της αγοράς,
τη δυνατότητα υπεράσπισης της διαφορετικότητας των λαών. Εξασφαλίζουν επίσης τη
συνεργασία στη συνέχιση της ευρωπαϊκής πολιτιστικής παράδοσης η οποία πηγάζει από την αρχαία Ελλάδα, που διαμόρφωσε τη σύγχρονη Ευρώπη, και ανήκει
σε κάθε έθνος χωριστά, και ταυτόχρονα σε όλα μαζί.
Τα κείμενα απέκτησαν πιο επίσημο
τόνο και κάπως πιο περίπλοκο ύφος.
• Προτιμότερο είναι να
χρησιμοποιούνται όλες οι αναφορικές αντωνυμίες ανάλογα με τη θέση στην οποία
βρίσκονται κάθε φορά. Η αντωνυμία ο οποίος, -α, -ο βοηθάει να
ξεχωρίζουμε ποια λέξη προσδιορίζει και έτσι αποφεύγονται οι παρανοήσεις και το
κείμενο γίνεται πιο σαφές και κατανοητό. Επίσης, μετά από πρόθεση πρέπει
πάντοτε να χρησιμοποιείται η αντωνυμία ο οποίος, -α, -ο.
• Οι συγγραφείς επέλεξαν την
εκδοχή με το που, για να έχει το κείμενό τους απλό,
λιτό και οικείο ύφος, και να βρίσκεται πιο κοντά στον προφορικό,
καθημερινό λόγο.
Διαβάζω και γράφω σελίδα 67
1. Στα παρακάτω αποσπάσματα αναφορικές είναι οι προτάσεις που
υπογραμμίζονται και μπορούν να αντικατασταθούν με τις λέξεις – «πολλές μικρές χώρες, η καθεμιά με την ιδιαίτερη
φυσιογνωμία της που ξεχωρίζει καθαρά από τη
φυσιογνωμία του γείτονα» ξεχωριστή – «Κάθε πόλη της Ευρώπης είναι σα μια ζωντανή γυναίκα που δε μοιάζει με καμιάν άλλη στον κόσμο» μοναδική – «Είναι ένα πλάσμα μοναδικό, που δεν μπορεί να επαναληφθεί δύο φορές» ανεπανάληπτο
2. σελ. 67 σχολ. βιβλίου 2. Συμπέρασμα Οι
ονοματικές αναφορικές προτάσεις που υπογραμμίσαμε είναι επιθετικές και ο συντακτικός τους ρόλος είναι παρόμοιος με το
ρόλο ενός επιθετικού προσδιορισμού.
ΑΚΟΥΩ ΚΑΙ ΜΙΛΩ
ΣΕΛΙΔΑ 68
Στις δύο
πρώτες παραγράφους του κειμένου 3 βρείτε και υπογραμμίστε δύο αναφορικές
προτάσεις. Ποια από τις δύο νομίζετε ότι αποτελεί απαραίτητο συμπλήρωμα της
έννοιας του ουσιαστικού που προσδιορίζει και ποια αποτελεί ένα επιπλέον σχόλιο;
Σε ποια
περίπτωση η αναφορική πρόταση χωρίζεται από την κύρια με κόμμα και σε ποια δε
χωρίζεται;
Στα
τραπεζογραμμάτια ευρώ απεικονίζονται αρχιτεκτονικοί ρυθμοί που
αντιστοιχούν σε επτά περιόδους της ευρωπαϊκής πολιτισμικής ιστορίας –κλασικός,
ρωμανικός, γοτθικός, αναγεννησιακός, μπαρόκ και ροκοκό, αρχιτεκτονική χάλυβα
και υάλου, μοντέρνα αρχιτεκτονική του 20ού αιώνα–, ενώ δίνεται έμφαση σε τρία
βασικά αρχιτεκτονικά στοιχεία: παράθυρα, πύλες και γέφυρες.
Τα
παράθυρα και οι πύλες στο πρόσθιο μέρος κάθε τραπεζογραμματίου συμβολίζουν το
ανοιχτό πνεύμα, καθώς και το πνεύμα συνεργασίας στην Ευρώπη. Επίσης,
εμφανίζονται τα δώδεκα αστέρια της Ευρωπαϊκής Ένωσης, τα
οποία συμβολίζουν το δυναμισμό και την αρμονία της σύγχρονης Ευρώπης.
Διαβάζω και γράφω σελ. 68 σχολ. βιβλίου • Βάλτε τόνο όπου χρειάζεται: α. Αναρωτιέμαι μέχρι
που θα φτάσουν τα όρια της Ευρώπης στα χρόνια που έρχονται. β. Που μπορώ να βρω
πληροφορίες για τα ευρωπαϊκά προγράμματα που αφορούν τους νέους επιχειρηματίες;
γ. Με ρώτησαν από που ήρθα και φάνηκαν χαρούμενοι που με συνάντησαν.
α.
Αναρωτιέμαι μέχρι πού θα φτάσουν τα
όρια της Ευρώπης στα χρόνια που έρχονται. β. Πού
μπορώ να βρω πληροφορίες για τα ευρωπαϊκά προγράμματα που αφορούν
τους νέους επιχειρηματίες; γ. Με ρώτησαν από πού
ήρθα και φάνηκαν χαρούμενοι που
με συνάντησαν.
·
Tο αναφορικό που δεν τονίζεται.
·
Aντίθετα, το ερωτηματικό πού τονίζεται.
Ελεύθερες
αναφορικές προτάσεις (σελ.69-71)
α. ονοματικές
• εισάγονται
με τις αναφορικές αντωνυμίες όποιος, όσος, ό,τι
οποιοσδήποτε,
οσοδήποτε
• συνήθως
εξαρτώνται από ένα ρήμα (ή από μια πρόθεση)
• συντακτικά
λειτουργούν ως: – υποκείμενο του ρήματος
Όσοι έρθουν
θα περάσουν ωραία.
– αντικείμενο
του ρήματος
Τιμώρησε
όσους έκαναν φασαρία.
– κατηγορούμενο
του υποκειμένου
Εύχομαι να
γίνεις ό,τι ονειρεύεσαι.
β. επιρρηματικές
• εισάγονται
με τα αναφορικά επιρρήματα όπου, όπως, όποτε κ.λπ.
• εξαρτώνται
από ένα ρήμα
• εκφράζουν
διάφορες επιρρηματικές σημασίες:
– χρόνο
– τόπο
– τρόπο
Διαβάζω και γράφω
σελίδα 70
Άσκηση 1. Ένας μαθητής έτυχε να
διαβάσει το ενημερωτικό φυλλάδιο για το ευρωπαϊκό πρόγραμμα ΝΕΟΛΑIΑ (κείμενο 5)
και σκέφτηκε να ενημερώσει τους φίλους του. Αυτοί έχουν πολλές απορίες και του
υποβάλλουν ερωτήσεις σαν αυτές που ακολουθούν.
• Συμπληρώστε τα κείμενα των απαντήσεων, βασιζόμενοι στις
πληροφορίες που δίνει το φυλλάδιο.
ΕΡ: Ποιοι μπορούν
να λάβουν μέρος στη Δράση 1;
ΑΠ: Στη Δράση 1 μπορούν να συμμετάσχουν όποιοι
ενδιαφέρονται να έρθουν σε επαφή με ομάδες νέων από άλλες χώρες, να συζητήσουν
και να ασχοληθούν με διάφορα θέματα, και να γνωρίσουν τον πολιτισμό και τις
χώρες τους. (εξαρτάται από το ρήμα συμμετέχουν και είναι Υποκείμενό του)
ΕΡ: Μπορούμε να λάβουμε μέρος και στη Δράση 2;
ΑΠ: Δυστυχώς, όχι όλοι. Στη Δράση 2 μπορούν να λάβουν
μέρος μόνο όσοι έχουν συμπληρώσει το 18ο έτος της ηλικίας τους.
(εξαρτάται από το ρήμα να λάβουν μέρος και είναι Υποκείμενό του)
ΕΡ: Χρειαζόμαστε κι άλλες πληροφορίες για να αποφασίσουμε.
ΑΠ: Ό,τι χρειαζόμαστε σχετικά με το Ευρωπαϊκό Πρόγραμμα
ΝΕΟΛΑIΑ (εξαρτάται από το ρήμα να αναζητήσουμε και είναι αντικείμενο)
μπορούμε να το αναζητήσουμε στο Διαδίκτυο στη διεύθυνση www.neagenia.gr.
ΕΡ: Σε ποια χώρα λέτε να πάμε; ΑΠ: Μπορούμε να πάμε όπου
θέλουμε στην Ευρώπη.
Άσκηση 4.
·
όποια παιδιά ενδιαφέρονται υποκείμενο των ρ. να
συμμετάσχουν, να δηλώσουν
·
που θα επιλεγούν προσδιορισμός του ουσ. οι μαθητές
·
όποτε τους καλεί η γυμνάστρια επιρρηματικός προσδιορισμός του
χρόνου
·
όπως και πέρσι
σε θέση παρομοίωσης
·
όσα παιδιά έχουν γεννηθεί από το 1990 και μετά υποκείμενο του
ρ. έχουν
· Διαβάζω και γράφω σελίδα 71
•
Συμπληρώστε τις παρακάτω φράσεις με ό,τι ή ότι.
α. Οι
νέοι της Ευρώπης επικοινωνώντας μεταξύ τους ανακαλύπτουν ότι έχουν πολλά κοινά
όνειρα και προσδοκίες, αλλά και κοινά προβλήματα και ανησυχίες. Γι’ αυτό,
παραμερίζοντας ό,τι χώριζε τους Ευρωπαίους των παλαιότερων
γενεών, συνεργάζονται για την επιτυχία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, για την ειρήνη
και την κοινή ευημερία. β. Πολλοί πιστεύουν ότι
η νέα
πραγματικότητα που διαμορφώνεται στην Ευρώπη μπορεί να οδηγήσει σε μια πολιτισμική ομοιομορφία και
να εξαφανίσει ό,τι καλύτερο περιλαμβάνεται στις εθνικές ή στις
τοπικές παραδόσεις των λαών της. γ. Οι ευρωπαϊκοί κανονισμοί σε ό,τι αφορά την προστασία του περιβάλλοντος είναι υποχρεωτικοί για όλες
τις χώρες-μέλη.
Διαβάζω και γράφω
σελίδα 73-74
ΘΕΩΡΙΑ Γένος, αριθμός και πτώση της αναφορικής
αντωνυμίας ο οποίος
✔ Η αναφορική αντωνυμία ο οποίος, η οποία, το οποίο συμφωνεί στο γένος και
στον αριθμό με το
όνομα που προσδιορίζει,
π.χ. Η
αδερφή του Μανόλη, η οποία δε ζει πλέον στην Ελλάδα, είναι
γιατρός.
✔ Η πτώση της αντωνυμίας εξαρτάται από
το συντακτικό ρόλο που παίζει στην
αναφορική
πρόταση:
• αν είναι
υποκείμενο του ρήματος βρίσκεται στην ονομαστική:
π.χ. Η
αδερφή του Μανόλη, η οποία ζει στην Αμερική,
είναι γιατρός.
• αν είναι
αντικείμενο του ρήματος βρίσκεται στην αιτιατική:
π.χ. Η
αδερφή του Μανόλη, την οποία γνώρισα πρόσφατα,
είναι γιατρός.
• αν είναι
ονοματικός προσδιορισμός βρίσκεται σε γενική:
π.χ. Η
αδερφή του Μανόλη, της οποίας η μόνιμη κατοικία
βρίσκεται στην Αμερική, είναι γιατρός.
·
σελ. 74 σχολ. βιβλίου 2. Συμπληρώστε τις παρακάτω φράσεις με
την αντωνυμία οποίος (-α, -ο), επιλέγοντας τον κατάλληλο τύπο. •
·
α.
Οι Ευρωπαίοι πολίτες των οποίων τα δικαιώματα παραβιάζονται μπορούν να προσφύγουν
στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο.
·
β.
Οι ευρωπαϊκές χώρες τις οποίες έχω επισκεφτεί είναι τρεις.
·
γ.
Η συζήτηση για το μέλλον της Ευρώπης, την οποία αρχίσαμε χτες, είχε πολύ ενδιαφέρον.
·
δ.
Οι μετανάστες οι οποίοι εργάζονται στην Ευρώπη συμβάλλουν σημαντικά στην
ανάπτυξη. Το που και οι π
·
ΘΕΩΡΙΑ Το που και οι
προθετικές φράσεις
·
Στον
καθημερινό λόγο χρησιμοποιούμε κατά κόρον το άκλιτο που, με αποτέλεσμα
να δημιουργούνται παρανοήσεις ή γραμματικά και συντακτικά σφάλματα στο λόγο μας. Η
χρήση τού που πρέπει να αποφεύγεται
(και να προτιμάται η χρήση της αντωνυμίας ο οποίος, -α, -ο) στις εξής
περιπτώσεις:
· στη θέση μιας προθετικής φράσης
· – όταν θέλουμε να δηλώσουμε τον τόπο:
· π.χ. Πήγε στο νησί που τον γνώρισε.
·
Πήγε
στο νησί στο οποίο τον γνώρισε.
· – όταν θέλουμε να δηλώσουμε το
όργανο:
· π.χ. Δώσε μου το μολύβι που γράφεις.
·
Δώσε
μου το μολύβι με το οποίο γράφεις.
· – όταν θέλουμε να δηλώσουμε τη
συνοδεία:
· π.χ. Το φίλο μου που πήγαμε στο πάρτι
τον λένε Γιώργο.
·
Το
φίλο μου με τον οποίο πήγαμε στο πάρτι τον
λένε Γιώργο.
· – όταν θέλουμε να δηλώσουμε το μέσο:
· π.χ. Το καράβι που ταξιδεύαμε ήταν
πολύ μεγάλο.
·
Το
καράβι με το οποίο ταξιδεύαμε ήταν πολύ
μεγάλο.
· • στη θέση του αναφορικού επιρρήματος
όπου
· π.χ. Το καμπαναριό του χωριού μου,
που ανέβαινα παιδί, ήταν ψηλό.
·
Το
καμπαναριό του χωριού μου, όπου ανέβαινα παιδί,
ήταν ψηλό.
Διαβάζω και γράφω σελίδα 76
ΑΣΚΗΣΗ 1
Από τις
παρακάτω διατυπώσεις ποια ή ποιες σας φαίνονται κάπως αφύσικες ή λανθασμένες;
α. Το
καμπαναριό του χωριού μου, που ανέβαινα παιδί, είχε μια θέα μαγευτική.
β. Είχα
πάρει μαζί μου το μολύβι που θα κρατούσα σημειώσεις.
γ. Τη φίλη
μου που πήγαμε στις Βρυξέλλες τη λένε Μπέρθα.
δ. Το
πούλμαν που ταξιδέψαμε μας άφησε μπροστά στο μεγάλο γυάλινο κτίριο.
Όλες οι παραπάνω διατυπώσεις είναι λανθασμένες (οι β, γ, δ είναι και αφύσικες). Η
διατύπωση α χρησιμοποιείται κάποιες φορές στον προφορικό λόγο, όμως είναι
λανθασμένη και πρέπει να αποφεύγεται.
ΑΣΚΗΣΗ 2
Στα παραδείγματα της προηγούμενης δραστηριότητας αντικαταστήστε
το που με άλλη ισοδύναμη έκφραση. Το που μπορεί να αντικατασταθεί με τις
εξής εκφράσεις:
α. Το καμπαναριό
του χωριού μου, στο οποίο (ή όπου) ανέβαινα παιδί, είχε μια θέα μαγευτική.
β. Είχα πάρει μαζί μου το μολύβι με το οποίο
θα κρατούσα σημειώσεις.
γ. Τη φίλη
μου με την οποία πήγαμε στις
Βρυξέλλες τη λένε Μπέρθα.
δ. Το
πούλμαν με το οποίο ταξιδέψαμε μας άφησε
μπροστά στο μεγάλο γυάλινο κτίριο.
Άσκηση
7 Τετράδιο εργασιών σελίδα 37
6. Συμπληρώστε τις προτάσεις, έτσι ώστε
να έχουν παρόμοια σημασία με αυτές που προηγούνται. Χρησιμοποιήστε την
αντωνυμία ο οποίος. α.
– Οι άνθρωποι της σκέψης χαρακτηρίζονται από
το ότι αμφισβητούν κάθε κατεστημένο. – Οι άνθρωποι οι
οποίοι σκέφτονται χαρακτηρίζονται από το ότι αμφισβητούν κάθε
κατεστημένο.
β. – Επιθυμούμε να δημιουργηθεί ένας ευρύτερος
χώρος δράσης και δημιουργίας. – Επιθυμούμε να δημιουργηθεί ένας ευρύτερος χώρος
στον οποίο να δρούμε και να δημιουργούμε.
γ. –
Στο πλαίσιο της Ευρώπης θα βρούμε τη χαμένη μας εθνική ταυτότητα. – Στο πλαίσιο
της Ευρώπης θα βρούμε την εθνική ταυτότητα την
οποία έχουμε χάσει.
δ. – Η Ευρώπη δε σημαίνει αλλοτρίωση, αλλά
ουσιαστική συνειδητοποίηση της μοναδικότητάς μας. Η ουσία της Ευρώπης είναι η
πολυμέρεια. – Η Ευρώπη, η ουσία της οποίας είναι η
πολυμέρεια, δε σημαίνει αλλοτρίωση αλλά ουσιαστική συνειδητοποίηση της
μοναδικότητάς μας.
ε. –
Η Ευρώπη γεννήθηκε από την Ελλάδα. Εκείνη η Ελλάδα δεν υπάρχει πια. – Εκείνη η
Ελλάδα, από την οποία γεννήθηκε η Ευρώπη,
δεν υπάρχει πια
Ελληνικά σε ξένες γλώσσες Η ελληνική γλώσσα στα 4.000 χρόνια της ιστορικής της
διαδρομής έχει επηρεαστεί από άλλες γλώσσες, αλλά και έχει δώσει πλήθος
γλωσσικών στοιχείων σε ξένες γλώσσες. Στις περισσότερες ευρωπαϊκές γλώσσες
υπάρχουν πολλές ελληνικές λέξεις είτε σχεδόν αυτούσιες (π.χ. geography) είτε
λέξεις που περιέχουν ελληνικές ρίζες, συνθετικά ή καταλήξεις (π.χ. xenophodia,
microscope, amoral). ✔ Οι περισσότερες λέξεις της
επιστημονικής ορολογίας, κυρίως της Ιατρικής,
προέρχονται από ελληνικές λέξεις ή ελληνικά λεκτικά στοιχεία (π.χ. biotherapy).
✔ Πολλές έννοιες που γεννήθηκαν από την αρχαία ελληνική σκέψη,
αποδίδονται σε ξένες γλώσσες με ελληνικές λέξεις: δημοκρατία, φιλοσοφία κ.λπ. ✔ Οι περισσότερες ξένες λέξεις που δημιουργούνται από στοιχεία
της ελληνικής γλώσσας είναι σύγχρονες λέξεις που αντλούν τα συστατικά τους από
τα αρχαία ελληνικά. ✔ Αντιδάνεια ή αντιδάνειες λέξεις ονομάζονται οι λέξεις οι
οποίες, αφού εισαχθούν ως δάνεια σε μια άλλη γλώσσα και προσαρμοστούν
φωνολογικά και μορφολογικά στο σύστημά της, επιστρέφουν αλλοιωμένες στη γλώσσα
από την οποία ξεκίνησαν.
Συνώνυμα Συνώνυμες λέξεις ή συνώνυμα
ονομάζονται οι λέξεις που έχουν την ίδια περίπου σημασία ή εκφράζουν έννοιες με
σημασιολογική συγγένεια, π.χ. βλέπω – κοιτάζω – παρατηρώ – διακρίνω – αντικρίζω
– ξεχωρίζω
✔ Οι συνώνυμες λέξεις συχνά εκφράζουν
τις διάφορες αποχρώσεις μιας έννοιας και βρίσκονται μεταξύ τους σε μια
σχέση διαβάθμισης και κλιμάκωσης.
✔ Ανάλογα με την έννοια που θέλουμε να
εκφράσουμε, πρέπει να επιλέγουμε το κατάλληλο κάθε φορά συνώνυμο.
✔ Επειδή τα συνώνυμα δεν έχουν την
ίδια ακριβώς σημασία, προσέχουμε το γλωσσικό περιβάλλον στο οποίο θα ενταχθεί η
συνώνυμη λέξη που θα χρησιμοποιήσουμε. Για παράδειγμα, οι λέξεις άνθος και
λουλούδι έχουν την ίδια σημασία, όταν όμως βρίσκονται σε διαφορετικά γλωσσικά
περιβάλλοντα η σημασία τους αλλάζει. Έτσι, μπορούμε να πούμε «βρίσκεται πάνω
στο άνθος της ηλικίας του» αλλά όχι «βρίσκεται πάνω στο λουλούδι της ηλικίας
του».
Αντίθετες
λέξεις ή αντίθετα ή αντώνυμα ονομάζονται
οι λέξεις που εκφράζουν αντίθετες έννοιες, π.χ. καλός – κακός, έρχομαι – φεύγω.
✔ Τα αντίθετα χωρίζονται σε τρεις
κατηγορίες: α. κλιμακωτά αντίθετα: οι
δύο αντίθετες λέξεις βρίσκονται στα άκρα μιας κλίμακας με ενδιάμεσες
διαβαθμίσεις. κρύος δροσερός χλιαρός ζεστός ↓ ούτε κρύος ούτε ζεστός
β. δυαδικά αντίθετα: ανάμεσα στις δύο αντίθετες
λέξεις δεν υπάρχει καμία ενδιάμεση κατάσταση (ένας άνθρωπος ή ένα πράγμα είναι
αναγκαστικά ή το ένα ή το άλλο). ζωντανός ≠
νεκρός
γ. αντίστροφα
αντίθετα: από τις αντίθετες λέξεις, η μία περιγράφει τη σχέση
ανάμεσα σε δύο ανθρώπους ή πράγματα, και η άλλη περιγράφει την ίδια σχέση αλλά
από την πλευρά του άλλου ατόμου. δανείζω ≠
δανείζομαι
✔ Μια λέξη μπορεί να έχει διαφορετικά
αντίθετα, ανάλογα με το γλωσσικό περιβάλλον στο οποίο βρίσκεται: π.χ.
κοντό παιδί
≠ ψηλό παιδί κοντό
παντελόνι ≠ μακρύ παντελόνι
νέα γυναίκα
≠ γριά γυναίκα νέο σπίτι ≠
παλιό σπίτι
ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΑΠΟ ΤΟ ΤΕΤΡΑΔΙΟ ΕΡΓΑΣΙΩΝ ΣΕΛΙΔΑ 36-37
4.
Προσπαθήστε να βρείτε τη σχέση που συνδέει τις λέξεις της α΄στήλης με μερικές
από τις λέξεις της β΄στήλης και κάντε
τις σωστές αντιστοιχίσεις. (Μερικές λέξεις της
β΄στήλης περισσεύουν).
α΄ β΄
απαρνιέμαι - ομοιομορφία
πολυμορφία - αρχίζω
ευρύτερος - αποδέχομαι
καταλήγω - τοπικός
παγκόσμιος - στενότερος
ποικιλομορφία -
πανευρωπαϊκός -
ΑΠΑΝΤΗΣΗ
Οι λέξεις
της στήλης α΄ είναι αντίθετες των λέξεων της στήλης β΄. Οι σωστές
αντιστοιχίσεις:
απαρνιέμαι ≠
αποδέχομαι
πολυμορφία ≠
ομοιομορφία
ευρύτερος ≠
στενότερος
καταλήγω ≠
αρχίζω
παγκόσμιος ≠
τοπικός
Περισσεύουν
οι λέξεις ποικιλομορφία
(που είναι συνώνυμη της λέξης πολυμορφία) και πανευρωπαϊκός.
7. Διαβάζοντας το κείμενο 1 Τι σημαίνει Ευρωπαίος
βρείτε συνώνυμες λέξεις που να μην αλλοιώνουν το νόημά του.
Χωρίς
να απαρνηθούν τις καταβολές τους = καταγωγή,
παρελθόν
μετακίνηση
των γνωστικών συνόρων = διεύρυνση
το πεπρωμένο ενός
οράματος = μοίρα
με
την πρόθεση να
αναιρέσουν = θέληση, επιθυμία, στόχος
αέναη = διαρκής, συνεχής, αδιάκοπη
παγκόσμιος ορίζοντας = οικουμενικός,
διεθνής
σελίδα
38 Άσκηση 3
3.
«Όλοι
μπορούν να ψάξουν για δουλειά σε όποια χώρα της Ευρωπαϊκής Ένωσης θέλουν».
•
Αντικαταστήστε τις υπογραμμισμένες λέξεις με συνώνυμες, έτσι ώστε να δώσετε
έναν πιο επίσημο τόνο στο απόσπασμα.
Όλοι έχουν τη
δυνατότητα να αναζητήσουν εργασία σε όποια χώρα της Ευρωπαϊκής
Ένωσης επιθυμούν.
σελ.
39 4. Στην α΄στήλη
υπάρχουν λέξεις από το κείμενο. Αντιστοιχίστε την καθεμιά με τη συνώνυμη στη
β΄στήλη. (Μερικές λέξεις της β΄στήλης περισσεύουν).
α΄ β΄
απαρτίζεται θεραπεύεται
αποτελείται
συνέρχεται δίνει τη
συγκατάθεσή του
επιδοκιμάζει
εγκρίνει
συνεδριάζει
Η σωστή
αντιστοίχιση, σύμφωνα με το νόημα του κειμένου 3, είναι: απαρτίζεται:
αποτελείται
συνέρχεται: συνεδριάζει
εγκρίνει:
δίνει τη συγκατάθεσή του
Στη β΄στήλη
περισσεύουν οι λέξεις θεραπεύεται και επιδοκιμάζει.
Σελίδα
42 ΆΣΚΗΣΗ 4
4.
Στην
α΄ στήλη υπάρχουν λέξεις από το κείμενο. Στη β΄στήλη κάποιες συνώνυμές τους και
στη γ΄ κάποιες αντίθετές τους. Κάντε τις σωστές αντιστοιχίσεις: Για κάθε λέξη
της στήλης α΄ βρείτε τη σωστή συνώνυμη
και αντίθετη στις στήλες β ΄και γ΄. (Προσοχή: κάποιες λέξεις της β΄ και της γ΄
στήλης περισσεύουν).
|
α |
β |
γ |
|
Ασύλληπτος |
μετριάζω |
κλονίζω |
|
εδραιώνω |
Μαζί |
Επιζητώ |
|
Σταθερός |
Ποιοτικός |
Ποικίλος |
|
ενώνω |
Σημαντικός |
Ευνόητος |
|
Καίριος |
Αμετάβλητος |
Διαχωρίζω |
|
Από κοινού |
Συνδέω |
Ασταθής |
|
|
Αδιανόητος |
Ασήμαντος |
Απάντηση
|
Λέξεις |
Συνώνυμα |
Αντίθετα |
|
Ασύλληπτος |
Αδιανόητος |
Ευνόητος |
|
εδραιώνω |
Παγιώνω |
Κλονίζω |
|
Σταθερός |
Αμετάβλητος |
Ασταθής |
|
ενώνω |
Συνδέω |
Διαχωρίζω |
|
Καίριος |
Σημαντικός |
Ασήμαντος |
|
Από κοινού |
Μαζί |
Χωριστά |
Από τη
β΄στήλη περισσεύουν οι λέξεις μετριάζω, ποιοτικός και από τη γ΄στήλη οι λέξεις
επιζητώ, ποικίλος.
σελ.
42, 6. Βρείτε στο
κείμενο τρία (τουλάχιστον) δυαδικά αντίθετα. Δυαδικά
αντίθετα:
ειρήνη ≠ πόλεμος
πολιτισμός ≠
βαρβαρότητα
δημοκρατία ≠
ολιγαρχικά φασιστικά καθεστώτα
σελ. 45
σχολ. βιβλίου
1. Βρείτε τα
συνώνυμα ή τα αντίθετα των λέξεων που σας δίνονται για να συμπληρώσετε την
ακροστιχίδα. Συγκρίνετε τις λέξεις που γράψατε με αυτές των συμμαθητών σας. Υπάρχουν
διαφορές; • Αν ναι, ποιες, και γιατί;
1.
Ειλικρινής ≠ ανειλικρινής
2. Νέος. =
καινούριος
3. όμορφος ≠
άσχημος
4. Πλαστός.
≠ γνήσιος
5.
Ομόνοια ≠ διχόνοια
6. Ιδεώδης = ιδανικός
7.
Ηρεμος = πράος
8.
Συλλογίζομαι = σκέφτομαι
9.
Ημέρα ≠ νύχτα
5η Ενότητα
Kείμενο
1 Η ειρήνη δεν είναι φυσική κατάσταση
[Oικοδομείται παντού και κάθε στιγμή]
Σε
πολλές χώρες της Ευρώπης, οι άνθρωποι που είναι κάτω από 50 χρόνων δε γνώρισαν
τον πόλεμο στον τόπο τους. Από την ώρα που γεννήθηκαν, κάθε πρωί, όταν ξυπνάνε,
είναι ειρήνη. Τους φαίνεται φυσικό να ζουν μέσα στην ειρήνη. […]
Για
να διατηρείται η ειρήνη, είναι σπουδαίο να ξέρουμε πως η ειρήνη δεν είναι κάτι
εντελώς φυσικό. Όμως, οι άνθρωποι αυτό το θυμούνται δύσκολα. Μπαίνοντας κάποιος
σ' ένα κατάστημα λέει «καλημέρα», δε βροντάει την πόρτα όταν έρχεται ένας άλλος
από πίσω του και όταν τον εξυπηρετήσουν, λέει «ευχαριστώ». Είναι ένας ευγενικός
κύριος. Αυτή η συμπεριφορά είναι έμφυτη; Όχι. Όταν ήτανε παιδί, δεν ήτανε
ευγενικός από φυσικού του. Τους κανόνες της ευγένειας τους έμαθε. […]
Με
την ειρήνη συμβαίνει το ίδιο. Είναι θέμα ανατροφής. Δεν είναι πάντα εύκολο,
γιατί πρέπει να σεβόμαστε τους κανόνες, να μάθουμε ν' ακολουθούμε το νόμο, να
μάθουμε να μη χρησιμοποιούμε τη φυσική μας δύναμη. Οι άνθρωποι διαπιστώνουν
μονάχα αργότερα πως έτσι είναι καλύτερα, γιατί, όσο έχουν ειρήνη, ζούνε πιο
ευχάριστα παρά αν κάνανε πόλεμο. […]
Πολλοί
άνθρωποι ξέρουν ότι η ειρήνη δεν αποκαθίσταται μια και καλή και για πάντα. Γι'
αυτό σκέφτονται όλα όσα πρέπει να γίνουν για να στεριώσει και να μην
ξαναγυρίσει ο πόλεμος. Η ειρήνη μπορεί να οικοδομείται παντού και σε κάθε
στιγμή. Όταν μελετούμε την ιστορία του κόσμου, όταν συζητάμε μ' αυτούς που
έχουν διαφορετικές αντιλήψεις, όταν αντιδρούμε μπροστά στις αδικίες, χτίζουμε
την ειρήνη.
Στο
σχολείο οι μεγάλοι μαθητές βασανίζουν τους μικρούς, τα πρωτάκια. Ένας μαθητής
πηγαίνει στο διευθυντή και του ζητάει να σταματήσει αυτή την κατάσταση: Ο
μαθητής αυτός, που δεν αδιαφορεί για ό,τι γίνεται γύρω του, που αντιδρά και
προσπαθεί να δώσει τέλος στα βάσανα των μικρών, δουλεύει για την ειρήνη. Ο
διευθυντής βρίσκει αυτούς που δέρνουν τους μικρούς, τους τιμωρεί και τους
εξηγεί γιατί τους τιμωρεί: Κι αυτός δουλεύει για την ειρήνη.
Σε
μια εφημερίδα δημοσιεύεται ένα άρθρο που προτείνει ν' απαγορευτεί η είσοδος
στους κινηματογράφους σ' αυτούς που είναι ξένοι. Χιλιάδες άνθρωποι αντιδρούν
και γράφουν άρθρα για να εξηγήσουν ότι δε συμφωνούν μ' αυτή την πρόταση: Αυτοί
βοηθούν να επικρατεί ειρήνη. [...]
Στα
σχολεία οι καθηγητές διδάσκουν την ιστορία. Προσπαθούν, μαζί με τους μαθητές,
να καταλάβουν γιατί ξεσπάνε πόλεμοι. Μα και όλος ο κόσμος αναρωτιέται: Τι
πρέπει να κάνουν για να μην επαναληφθεί; Έτσι οικοδομούν την ειρήνη.
Περ. «Ερευνητές», εφημ. Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 2003
Οι
βασικές ιδέες του κειμένου
Η ειρήνη δεν είναι μια φυσική κατάσταση και δεν
είναι έμφυτη στους ανθρώπους.
Η ειρήνη είναι
αποτέλεσμα ανατροφής. Εξασφαλίζεται
με την ευγενική συμπεριφορά, την υπακοή στους κανόνες και τους νόμους, τον αυτοέλεγχο και
τον περιορισμό της χρήσης της φυσικής μας δύναμης. Οι άνθρωποι γνωρίζουν ότι
είναι ευχάριστη η ειρήνη και δυσάρεστος ο πόλεμος, έτσι επιλέγουν την ειρήνη.
Είναι δύσκολο να
περιοριστεί ένας πόλεμος, όταν αρχίσει.
Χρειάζεται
πρόληψη και οικοδόμηση της ειρήνης με
κάθε τρόπο.
·
Μελετώντας την ιστορία
·
Με τη χρήση του διαλόγου με όσους έχουμε διαφορές
·
Με την αντίδραση απέναντι στις αδικίες
Παραδείγματα συμπεριφορών που εδραιώνουν την ειρήνη:
Στο
σχολείο. Ορισμένοι μαθητές
διαμαρτύρονται στον διευθυντή για την βάναυση συμπεριφορά άλλων μαθητών. Ο διευθυντής τιμωρεί τους παραβάτες.
Χιλιάδες
άνθρωποι διαμαρτύρονται με πορεία
κατά ενός άδικου νόμου εις βάρος των μεταναστών.
Η
διδασκαλία και μελέτη της Ιστορίας επισημαίνει τις αιτίες των πολέμων και τις
επιπτώσεις. Οι άνθρωποι συνειδητοποιούνται κατά του πολέμου.
Ποιες
συμπεριφορές προετοιμάζουν τον πόλεμο;
• η μισαλλοδοξία και ο δογματισμός που καταργούν το
διάλογο και τη συνεργασία
• ο θρησκευτικός φανατισμός και ο εθνικισμός
• οι διακρίσεις και ο ρατσισμός
• η βία και η επιθετικότητα
• το κυνήγι του χρήματος και της δόξας ως μοναδική
επιδίωξη
• ο διαλυτικός ανταγωνισμός μεταξύ των ανθρώπων
• ο εγωισμός και η αδιαφορία απέναντι στους
συνανθρώπους μας
• η ανοχή μας απέναντι στην αδικία
• η εκμετάλλευση των αδυνάτων
Κείμενο 2 [Λερώνει…]
KYP,
εφημ. EΛΕΥΘΕΡOΤΥΠΙΑ,
2003
Ποια
γνωστά σύμβολα αναγνωρίζετε στο σκίτσο;
Το
περιστέρι με το κλαδί της ελιάς συμβολίζει την ειρήνη.
Οι πετρελαιοπηγές συμβολίζουν τον υλικό
πλούτο.
Η
θάλασσα συμβολίζει τη φύση.
Γιατί
στο σκίτσο αυτό παρουσιάζονται αλλοιωμένα;
Όλα
έχουν «λερωθεί» από το πετρέλαιο. Η θάλασσα έχει γίνει μαύρη, όπως έχει
μαυρίσει και γενικότερα η φύση. Το λευκό περιστέρι, που θα έφερνε την ειρήνη με
το κλαδί ελιάς, έχει «λερωθεί» και αυτό. Στέκεται μόνο του και φαίνεται
κουρασμένο και απογοητευμένο. Ο άνθρωπος κυνηγά τον πλούτο και δεν
ενδιαφέρεται για τους άλλους. Το περιστέρι δεν πρόκειται να φέρει την
ειρήνη, γιατί η ψυχή του ανθρώπου και ολόκληρη η φύση έχουν λερωθεί από το
«μαύρο χρυσό». Το πετρέλαιο κυβερνά τον κόσμο, τον λερώνει, τον μαυρίζει,
προκαλεί πολέμους...
Κείμενο 3
«Ο πόλεμος είναι ίσως το πιο
παλιό, το πιο κερδοφόρο, σίγουρα το πιο μοχθηρό μέσο διεθνούς εμβέλειας, τα
κέρδη του οποίου υπολογίζονται σε δολάρια και οι ζημίες σε ζωές.
Στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, μια
μικρή χούφτα συγκέντρωσε αμύθητα κέρδη. Τουλάχιστον 21.000 νέοι εκατομμυριούχοι
και δισεκατομμυριούχοι έγιναν στις Ηνωμένες Πολιτείες κατά τη διάρκεια του
Παγκόσμιου Πολέμου.
Πόσοι από αυτούς τους
εκατομμυριούχους του πολέμου σήκωσαν ένα τουφέκι; Πόσοι από αυτούς έσκαψαν μια
τάφρο; Πόσοι από αυτούς ήξεραν τι σήμαινε να πεινάς σε ένα
χαράκωμα μολυσμένο από αρουραίους; Πόσα από αυτούς
πέρασαν άγρυπνες, φοβισμένες νύχτες, με τις οβίδες να σκάνε δίπλα
τους; Πόσοι αντιμετώπισαν μια ξιφολόγχη ενός εχθρού;
Ποιος βγάζει τα κέρδη από τον
πόλεμο;» ρωτούσε ο Αμερικανός υποστράτηγος. Και απαντούσε: «Η αμυντική
βιομηχανία, οι τράπεζες και οι κερδοσκόποι.
Και «ποιος πληρώνει τον
λογαριασμό; Οι φορολογούμενοι»!
Kείμενο
3 [H σκληρή πραγματικότητα του πολέμου]
[…] Ας
μετρήσουμε λίγο – ναι, στην ιστορία του πολέμου οι αριθμοί και τα
μεγέθη αποκτούν μια ιδιαίτερη σημασία. Αν, για παράδειγμα, στη διάρκεια του
λεγόμενου Μεσαίωνα ένα 2% των εμπολέμων έχαναν (κατά μέσον όρο;) τη ζωή τους, η
αναλογία ανέβηκε κατακόρυφα λόγου χάρη κατά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, όπου οι
απώλειες σε εμπολέμους έφτασαν το 40%. Μας χρειάζονται, όμως, και άλλοι αριθμοί
για να προσέξουμε: γιατί μόλις το 1/4 από αυτούς που πέθαναν σ' αυτόν το
λεγόμενο Μεγάλο Πόλεμο ήταν πολίτες (δηλαδή άοπλος και άμαχος –ανεξαρτήτως
ηλικίας, φύλου, εθνότητας ή θρησκείας– πληθυσμός)· ενώ στο Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο
το ποσοστό των άμαχων νεκρών ανέβηκε στο 1/2, για να φτάσει στους πολέμους της
Ινδοκίνας τα 3/4 των νεκρών να είναι άμαχος πληθυσμός. Ας μετρήσουμε ακόμη
λίγο: βιασμοί, ψυχώσεις, καταστροφές, εξαφανίσεις, αναστατώσεις, μετακινήσεις,
ξεσπιτωμοί, ανακατατάξεις, αδικίες, καταπιέσεις· και πείνα, θλίψη και
απελπισία. Ναι, οι νεκροί και οι ωσάν νεκροί είναι πάντα πολύ περισσότεροι από
αυτούς που καταγράφουν ή υπολογίζουν οι στατιστικές. […]
Όμως
είναι λάθος […] να αποδίδει κανείς την εξάπλωση και τη γεωμετρική πρόοδο των
μετρήσιμων μεγεθών του πολέμου στην εξέλιξη της τεχνολογίας: περισσότεροι
νεκροί επειδή τα σύγχρονα όπλα σκοτώνουν πιο εύκολα πιο πολλούς. Γιατί τότε πώς
θα μπορούσε να εξηγήσει ορισμένες πολύ απλές πράξεις: ένα παιδί που πεθαίνει
από την πείνα ή έναν «άντρα» που βιάζει όποιον αδύναμο πέσει στα χέρια του; Πώς
θα εξηγούσε, επίσης, ότι στο λυκόφως του αιώνα της ηλεκτρονικής επανάστασης
πολύ απλά κάποιοι μπορούν να σκοτώνουν κάποιους άλλους, γιατί δεν τους αρέσει
το χρώμα τους, η φάτσα τους, η ηλικία τους, η φωνή τους ή η εθνική, η
θρησκευτική, η πολιτική, η κοινωνική ή η όποια άλλη ταυτότητά τους;
Γιατί εδώ πια, τη στιγμή που πρέπει η απορία να μετασχηματιστεί σε πράξη που να έχει κοινωνική σημασία, βρισκόμαστε όλοι παγιδευμένοι σ' έναν κόσμο ο οποίος όχι μόνο δημιούργησε ένα φάσμα πολεμικών πρακτικών, αλλά και καλλιεργεί ένα αντίστοιχο φάσμα πολεμικής ρητορικής. Παγιδευμένοι (θύτες, θύματα και μαζί θεατές) σ' αυτές τις σύγχρονες εκδοχές του πολέμου, αυτές που βλέπουμε από την τηλεόραση ή ακούμε ή διαβάζουμε (αυτές που άλλοι ζουν τη φρίκη της πραγματικότητάς τους κι άλλοι εισπράττουν ανωδύνως τη φρίκη ή το μεγαλείο των παραστάσεων και των αναπαραστάσεών τους).
Eρωτήσεις κατανόησης
1.
Συνοψίστε σε δύο περιόδους λόγου τη μεταβολή των
αριθμών και των μεγεθών που αφορούν τον πόλεμο από το Μεσαίωνα ως τις μέρες μας
(πρώτη παράγραφος του κειμένου).
2.
Εκτός από την εξέλιξη της τεχνολογίας των όπλων, τι
άλλο νομίζετε ότι συνέβαλε στην αύξηση της αγριότητας του πολέμου;
• Στη διάρκεια του Μεσαίωνα κατά
μέσο όρο το 2% των εμπολέμων έχαναν τη ζωή τους, ενώ στον Α΄Παγκόσμιο
Πόλεμο το ποσοστό των απωλειών πολέμου αυξήθηκε κατακόρυφα, φτάνοντας το 40%.
• Στον Α΄Παγκόσμιο Πόλεμο το ποσοστό άμαχου πληθυσμού που πέθανε ήταν το 1/4
του συνολικού αριθμού των νεκρών, στο Β΄Παγκόσμιο Πόλεμο αυξήθηκε στο 1/2,
και στους πολέμους της Ινδοκίνας έφτασε τα 3/4.
·
Η σύγχρονη πολεμική ρητορική καλλιεργεί
ρατσιστικές ιδέες, ενώ ο σύγχρονος τρόπος ζωής και οι πολλαπλές
αναπαραστάσεις σκηνών βίας έχουν κάνει τους ανθρώπους αδιάφορους και
απαθείς για τα προβλήματα των συνανθρώπων τους. Έχουν χάσει το συναισθηματισμό
και την ευαισθησία τους και έχουν παραδοθεί σ’ έναν άγριο κόσμο πολεμικών
πρακτικών.
Kείμενο
4 […Όσα φέρνει ο πόλεμος]
[…] Σε
καιρούς ειρήνης κι όταν υπάρχει σχετική ευημερία, τόσο οι πολιτείες όσο και τα
άτομα είναι πιο καλοπροαίρετοι ο ένας για τον άλλον, επειδή δε φτάνουνε σε
απόγνωση από άκρα ανάγκη που δεν τους ήρθε με τη θέλησή τους· ο πόλεμος
όμως, που παίρνει ύπουλα κάτω απ' τα πόδια των ανθρώπων την ευκολία να
κερδίζουν το καθημερινό τους, τους διδάσκει την ωμότητα, κι εντείνει
την αγανάκτηση των πολλών ανάλογα με την κατάσταση όπου τους φέρνει.
Γίνονταν λοιπόν επαναστάσεις στις πολιτείες,
κι αν τυχόν καμιά είχε καθυστερήσει, μαθαίνοντας το τι είχε σταθεί αλλού
πρωτύτερα, προχωρούσε μακρύτερα στις άκρες βιαιότητες, και ξάναβαν τα μυαλά
των ανθρώπων προσπαθώντας να επινοήσουν κάτι χειρότερο και πιο περίτεχνο, και
να επιβάλουν πιο τερατώδικες αντεκδικήσεις.
Και
νόμισαν πως είχαν το δικαίωμα ν' αλλάξουν και τη συνηθισμένη ανταπόκριση των
λέξεων προς τα πράγματα, για να δικαιολογήσουν τις πράξεις τους. Έτσι η
αστόχαστη αποκοτιά θεωρήθηκε παλικαριά γι' αγάπη των συντρόφων, ο δισταγμός από
πρόνοια για το μέλλον δειλία που προβάλλει ενάρετες δικαιολογίες, η γνωστική
μετριοπάθεια ως πρόφαση ανανδρίας και η ικανότητα να βλέπει κανείς όλες τις
πλευρές μιας κατάστασης ανικανότητα να δράσει από καμιά· την απότομη και βίαιη
αντίδραση την πρόσθεσαν στα προτερήματα του αντρός και η αποχή από τις
ραδιουργίες λογίστηκε φαινομενικά λογική πρόφαση για ν' αποφύγει κανείς τον
κίνδυνο. Τον αδιάκοπα έξαλλο κατήγορο τον θεωρούσαν πάντα αξιόπιστο, όποιον
όμως του αντιμιλούσε, τον υποψιάζονταν για προδοσία. Κι αν έκανε κανείς
ραδιουργίες και πετύχαινε, τον είχαν για έξυπνο, κι όποιος υποψιαζόταν και
ξεσκέπαζε έγκαιρα τα σχέδια του άλλου ήταν ακόμα πιο καπάτσος. Όποιος όμως
προνοούσε, ώστε να μη χρειαστούν αυτά καθόλου, έλεγαν πως διαλύει το κόμμα κι
αφήνει να τον τρομοκρατήσουν οι αντίπαλοι.
Και
μ' ένα λόγο, όποιος πρόφταινε να κάνει το κακό πριν από τον άλλον, άκουγε
παινέματα, καθώς κι όποιος παρακινούσε στο κακό έναν άλλον που δεν το είχε
πρωτύτερα βάλει στο νου του. […]
Αιτία
για όλ' αυτά είναι η όρεξη ν' αποκτήσουν δύναμη
οι άνθρωποι από απληστία και φιλοδοξία· κι απ' αυτά πηγάζει η
ορμή που τους σπρώχνει.
Θουκυδίδης, ο Αθηναίος, Ιστορία, Βιβλίο Γ΄,
παρ. 82, μτφρ. Έλλη Λαμπρίδη, Ι. Κακριδής, εκδ. Γκοβόστη, 1962
Eρώτηση
κατανόησης
·
Ποια φθορά προκαλεί ο πόλεμος, κατά το Θουκυδίδη, στο
ήθος και το λόγο των ανθρώπων;
·
Η αγριότητα του πολέμου και ο δύσκολος αγώνας
για την επιβίωση κάνει τους ανθρώπους σκληρούς και απάνθρωπους. Προσπαθούν με
κάθε τρόπο να διεκδικήσουν ένα καλύτερο μέλλον και, όταν αποτυγχάνουν, γίνονται
ακόμη πιο άγριοι. Για να δικαιολογήσουν και να εκλογικεύσουν αυτή τη
συμπεριφορά τους παραποιούν το νόημα των λέξεων. Αποκαλούν δειλία τη
λογική μετριοπάθεια και παλικαριά την αστόχαστη παλικαριά. Θεωρούν εξυπνάδα τις
ραδιουργίες και υποψιάζονται ως εχθρό όποιον προσπαθεί να είναι αντικειμενικός
Το κείμενο δημοσιεύθηκε
στο ενημερωτικό φυλλάδιο
Παλεύοντας για τη ζωή, της οργάνωσης Γιατροί Χωρίς Σύνορα το 2003.
Παιδιά …
όταν στην πραγματικότητά τους δεν χωράει
το παιχνίδι
Περισσότερο
ευάλωτα στις κακουχίες και τις στερήσεις, περισσότερο ευαίσθητα στη βία και το
φόβο, τα παιδιά για να αναπτυχθούν σωστά έχουν ανάγκη από συνθήκες που θα τους επιτρέψουν να ζήσουν μια ομαλή
παιδική ηλικία.
Kι ενώ θεωρούμε αναφαίρετο το δικαίωμά τους στην
υγεία, στη μόρφωση, στο παιχνίδι, στην ξεγνοιασιά, πόσα αλήθεια παιδιά στον
πλανήτη μας απολαμβάνουν τα στοιχειώδη αγαθά που μπορούν να καλύψουν τις
βασικές ανάγκες τους για επιβίωση;
Kαι κάθε φορά
που ένας πόλεμος ή κάποια φυσική καταστροφή συγκλονίζει τον κόσμο και λέξεις,
όπως αξιοπρέπεια, ασφάλεια και μέλλον, χάνουν το νόημά τους, τα παιδιά, ο πιο
ευάλωτος πληθυσμός, παύουν ξαφνικά να είναι παιδιά. H ζωή τους σημαδεύεται
ανεπανόρθωτα από το φόβο και την αβεβαιότητα.
Η πραγματικότητα των αριθμών
Πόλεμος
– Περίπου 25 εκατομμύρια παιδιά
σε όλο τον κόσμο έως σήμερα έχουν αναγκαστεί να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους
εξαιτίας ένοπλων συγκρούσεων.
– Περισσότερα από 2 εκατομμύρια παιδιά έχασαν
τη ζωή τους από ένοπλες συγκρούσεις την τελευταία δεκαετία. Περίπου 6
εκατομμύρια τραυματίστηκαν σοβαρά, 1 εκατομμύριο έμειναν ορφανά και 12
εκατομμύρια έμειναν άστεγα.
– Σε 87 χώρες του πλανήτη τα
παιδιά ζουν ανάμεσα σε 60 εκατομμύρια νάρκες. 10.000 παιδιά κάθε χρόνο χάνουν
τη ζωή τους από αυτές.