ΠΑΡΑΤΑΚΤΙΚΗ ΚΑΙ ΥΠΟΤΑΚΤΙΚΗ ΣΥΝΔΕΣΗ ΠΡΟΤΑΣΕΩΝ ΚΑΙ ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΤΕΤΡΑΔΙΟΥ ΕΡΓΑΣΙΩΝ Γ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ

 

Η ΣΥΝΔΕΣΗ ΤΩΝ ΠΡΟΤΑΣΕΩΝ

Πρόταση: Έχει ολοκληρωμένο νόημα.

Στα Νέα Ελληνικά οι προτάσεις συνδέονται με τρεις τρόπους: (α) παρατακτική (β) υποτακτική σύνδεση και (γ) ασύνδετο σχήμα.

Περίοδος: Είναι το τμήμα του Λόγου που αποτελείται από μία ή περισσότερες προτάσεις. Έχει ολοκληρωμένο νόημα και «κλείνεται» ανάμεσα στις δύο τελείες ή μία τελεία και ένα ερωτηματικό ή θαυμαστικό ή αποσιωπητικά.

              Παρατακτική Σύνδεση προτάσεων

             Οι προτάσεις παρατίθενται, δηλαδή τοποθετούνται ισοδύναμες η μία δίπλα στην άλλη.   Κατά την παρατακτική σύνδεση χρησιμοποιούνται συμπλεκτικοί, διαζευκτικοί, αντιθετικοί σύνδεσμοι.

            

               Παράδειγμα

               Κοίταζε τη θάλασσα και χάζευε την απεραντοσύνη της.

             

             Λειτουργία παρατακτικής σύνδεσης

Ο πομπός χρησιμοποιεί:

α) κύριες προτάσεις, όταν επιθυμεί να εκφράσει μία ιδέα, ένα απλό νόημα.

β) παρατακτική σύνδεση, όταν συσχετίζει δύο όμοια στοιχεία (όμοιοι όροι ή όμοιες προτάσεις).

             Υποτακτική σύνδεση

             Όταν έχουμε υπόταξη μιας ή περισσότερων προτάσεων από μία άλλη.

           

               Παράδειγμα

               Ο καπετάν Μιχάλης ήταν τόσο ενθουσιώδης άνθρωπος, που χαιρόμασταν να  βρισκόμαστε γύρω του.

           

             Λειτουργία υποτακτικής σύνδεσης

Ο πομπός χρησιμοποιεί υποτακτική σύνδεση, όταν συνδέει ανόμοια στοιχεία. Ο αναγνώστης εντοπίζοντας τους υποτακτικούς συνδέσμους, αντιλαμβάνεται τις νοηματικές σχέσεις στον μικροπερίοδο και μακροπερίοδο Λόγο.  Επιπρόσθετα, ο πομπός χρησιμοποιεί την υποτακτική σύνδεση ή την καθ’ υπόταξη σύνδεση, όταν επιδιώκει να εκφράσει πιο σύνθετες σκέψεις.  Κατά την υποτακτική σύνδεση συνδέονται κύριες με δευτερεύουσες προτάσεις, ενώ κατά την καθ’ υπόταξη σύνδεση, συνδέονται δευτερεύουσες με δευτερεύουσες προτάσεις.  Οι δευτερεύουσες προτάσεις διακρίνονται στις ονοματικές και τις επιρρηματικές. Οι ονοματικές είναι: οι ειδικές, βουλητικές, πλάγιες ερωτηματικές, ενδοιαστικές, αναφορικές και οι επιρρηματικές είναι: οι χρονικές, αιτιολογικές, υποθετικές, εναντιωματικές, τελικές, συμπερασματικές, αποτελεσματικές.

 

 ΑΣΚΗΣΕΙΣ

 1.  Xωρίστε το  υπογραμμισμένο  απόσπασμα  σε προτάσεις. • Ποιες από αυτές είναι κύριες και ποιες δευτερεύουσες; • Πώς συνδέονται οι προτάσεις μεταξύ τους; Στο ίδιο απόσπασμα ο λόγος είναι μικροπερίοδος ή μακροπερίοδος . Kάντε τις παρατηρήσεις σας και απαντήστε: Στο μικροπερίοδο λόγο υπάρχουν μόνο κύριες προτάσεις;

 

Μυκήνες light

 Σε μια προσπάθεια να αποδείξω στον εφτάχρονο γιο μου ότι η αρχαία Eλλάδα δεν ήταν κατασκευασμένη από πλέι μομπίλ, τον πήρα και πήγαμε στις Mυκήνες. Φρόντισα να ξεστραβωθώ πρώτα και να  θυμηθώ τα ξεχασμένα. Άνοιξα εγκυκλοπαίδειες, διάβασα βιβλία, αγόρασα τους σχετικούς οδηγούς. Kαι ύστερα από εντατικό ρεκτιφιέ της μνήμης, βρεθήκαμε δύο Έλληνες και διακόσιοι δύο τουρίστες να αφουγκραζόμαστε τον παλμό ενός πολιτισμού τόσο υπαρκτού, τόσο «παρόντος», που μόνο τον ενεστώτα χρόνο μπορείς να χρησιμοποιήσεις γι’ αυτόν. Tο εύκολο σκέλος είναι να εξηγήσεις σε ένα εφτάχρονο παιδί τη «χωροταξία» των Mυκηνών. Eδώ οι τάφοι, εκεί η δεξαμενή, πιο κάτω τα σπίτια – καθάρισες. Tο δύσκολο είναι η ιστορία. O μύθος των Aτρειδών. O ζόφος και το έρεβος, το αίμα, η εκδίκηση, το έγκλημα, η ανθρωποθυσία.

                                                                Έλενα Aκρίτα, Γεννήθηκα ξανθιά, εκδ. Kαστανιώτη, 2002

Απάντηση

Μικροπερίοδο Λόγο έχουμε όταν η σύνταξη είναι παρατακτική. Προτιμάται από τον συντάκτη, όταν επιδιώκει να γίνει πιο εύκολα κατανοητός και να προσδώσει αμεσότητα και ζωντάνια στον λόγο του. Το ύφος στον μικροπερίοδο Λόγο είναι απλό, λιτό.

 

1.       Φρόντισα  =  ΚΥΡΙΑ ΠΡΟΤΑΣΗ

2.       να ξεστραβωθώ πρώτα  = ΔΕΥΤΕΡΕΥΟΥΣΑ

3.       και

ν        να θυμηθω  τα  ξεχασμένα  =  ΔΕΥΤΕΡΕΥΟΥΣΑ

4.       Άνοιξα εγκυκλοπαίδειες,   ΑΣΥΝΔΕΤΟ ΣΧΗΜΑ

5.       διάβασα βιβλία,

6.       αγόρασα τους σχετικούς οδηγούς.

 

2.  «Στ’ ανατολικά της Σάμου… η Κως, η Κάλυμνος»: Βρείτε το απόσπασμα στο κείμενο. • Χωρίστε το σε προτάσεις. • Τι είδους είναι; • Πώς οι προτάσεις του αποσπάσματος συνδέονται μεταξύ τους; «Όμως στο αντικρινό βουνό της Ανατολής,… να σκοτεινιάζει»: Βρείτε το απόσπασμα στο κείμενο. • Εντοπίστε τις συνδετικές λέξεις που υπάρχουν. • Πώς λειτουργούν οι λέξεις αυτές στο κείμενο; • Τι είδους συνδέσεις των προτάσεων κάνουν;

 

[ Όταν ο ήλιος δύει στο Aιγαίο…]

Στ’ ανατολικά της Σάμου η θάλασσα δεν είναι ποτές ήσυχη. Το καλοκαίρι τα μελτέμια αρχίζουν πολύ νωρίς. Μονάχα σα βραδιάζει ο αγέρας κόβει, και τότες στο βάθος του πελάγου, μες στο καθαρό βραδινό φως, αναδύονται, ένα ένα, τα μακρινά νησιά της Δωδεκανήσου: η Κως, η Κάλυμνος. Μένουν όσο η εσπέρα να προχωρήσει, και ύστερα πάλι γυρίζουν να βυθιστούν στο Αιγαίο απ’ όπου ήρθαν. Όμως στο αντικρινό βουνό της Ανατολής, στη Μυκάλη, το φως και η κίνηση και τα χρώματα δεν είναι τόσο εφήμερα όπως στα μακρινά νησιά της Δωδεκανήσου. Όταν ο ήλιος γείρει πίσω απ’ τα βουνά της Σάμου, περνά πολλή ώρα ώσπου ν’ αρχίσει να σκοτεινιάζει. Σ’ όλο αυτό το διάστημα η Μυκάλη είναι πλημμυρισμένη από φως.                                                                          

Hλίας Bενέζης, Aιγαίο, εκδ. Eστία, 1967

Απάντηση

1.       Στ’ ανατολικά της Σάμου η θάλασσα δεν είναι ποτές ήσυχη.

2.       Το καλοκαίρι τα μελτέμια αρχίζουν πολύ νωρίς.

3.        Μονάχα (σα βραδιάζει) ο αγέρας κόβει, και

4.       τότες στο βάθος του πελάγου, μες στο καθαρό βραδινό φως, αναδύονται, ένα ένα, τα μακρινά νησιά της Δωδεκανήσου: η Κως, η Κάλυμνος.

 

1.       Όμως στο αντικρινό βουνό της Ανατολής, στη Μυκάλη, το φως και η κίνηση και τα χρώματα δεν είναι τόσο εφήμερα    ΚΥΡΙΑ  ΠΡΟΤΑΣΗ 

2.       όπως στα μακρινά νησιά της Δωδεκανήσου.   ΔΕΥΤΕΡΕΥΟΥΣΑ  / ΥΠΟΤΑΚΤΙΚΗ ΣΥΝΔΕΣΗ

3.       Όταν ο ήλιος γείρει πίσω απ’ τα βουνά της Σάμου,  Δ /Υ

4.       περνά πολλή ώρα  Κ

5.       ώσπου ν’ αρχίσει Δ /Υ

6.        να σκοτεινιάζει. Κ /Υ

7.        Σ’ όλο αυτό το διάστημα η Μυκάλη είναι πλημμυρισμένη από φως.        Κ            

 

 

 3. : Υπογραμμίστε τις δευτερεύουσες ονοματικές βουλητικές και ειδικές προτάσεις στο κείμενο. Αναγνωρίστε το  συντακτικό τους ρόλο.

                                 [Kάποτε το «ναι» σημαίνει «όχι»]

Είναι μια βδομάδα τώρα που η ζωή μου κυλά σαν μια κορδέλα νερό ανάμεσα στη χλόη. Νιώθω μέρα με τη μέρα πιο δυνατή τη σώψυχη ανάγκη να συναγρικηθώ με την πρωτόγονη ψυχή των ανθρώπων που με φιλοξενούν. Αυτό μ’ έκαμε από την πρώτη κιόλας μέρα να βαλθώ πεισμωμένα να μπω μέσα στο νόημα του γλωσσικού τους ιδιώματος. Έκαμα ένα γλωσσάριο που το πλουτίζω, το συμπληρώνω μέρα με τη μέρα. Μιλάνε μια γλώσσα που ’ναι παρακλάδι σλαβικό, με πολλά τούρκικα και ελληνικά στοιχεία. […] Στη σπουδή μου τούτη προχώρεσα κιόλας τόσο, όσο χρειάζεται για να τους κάμω να ξεκαρδίζουνται στα γέλια σε κάθε φράση που ιδρώνω να συνταιριάξω. Φαίνεται πως τις πιο πολλές φορές ξεφουρνίζω πολύ αστείες γλωσσικές γκάφες που οι μεγάλες τις σχολιάζουν με δυνατά χάχανα, ώσπου δακρύζουν από τα γέλια, ενώ τα κορίτσια κοκκινίζουν και δαγκάνουνται. Όμως το σπουδαίο είναι που σχεδόν πάντα στο τέλος τα καταφέρνω να μαντέψουν τις απλές ιδέες που πολεμώ να τους εκφράσω. Αυτό βέβαια δείχνει περισσότερο την εξυπνάδα τους και την καπατσοσύνη που ’χουν να διαιστάνουνται. Φαντάσου όμως το πανηγύρι που γίνεται μ’ αυτό το μπέρδεμα, αφού το δικό μας το «όχι» το προφέρουν «ναι»!                       Στράτης Mυριβήλης, H ζωή εν τάφω, εκδ. Eστία, 1999        

 

Απάντηση

Είναι μια βδομάδα τώρα που η ζωή μου κυλά σαν μια κορδέλα νερό ανάμεσα στη χλόη. Νιώθω μέρα με τη μέρα πιο δυνατή τη σώψυχη ανάγκη να συναγρικηθώ με την πρωτόγονη ψυχή των ανθρώπων που με φιλοξενούν. Αυτό μ’ έκαμε από την πρώτη κιόλας μέρα να βαλθώ πεισμωμένα να μπω μέσα στο νόημα του γλωσσικού τους ιδιώματος. Έκαμα ένα γλωσσάριο που το πλουτίζω, το συμπληρώνω μέρα με τη μέρα. Μιλάνε μια γλώσσα που ’ναι παρακλάδι σλαβικό, με πολλά τούρκικα και ελληνικά στοιχεία. […]

Στη σπουδή μου τούτη προχώρεσα κιόλας τόσο, όσο χρειάζεται για να τους κάμω να ξεκαρδίζουνται στα γέλια σε κάθε φράση που ιδρώνω να συνταιριάξω. Φαίνεται πως τις πιο πολλές φορές ξεφουρνίζω πολύ αστείες γλωσσικές γκάφες που οι μεγάλες τις σχολιάζουν με δυνατά χάχανα, ώσπου δακρύζουν από τα γέλια, ενώ τα κορίτσια κοκκινίζουν και δαγκάνουνται. Όμως το σπουδαίο είναι που σχεδόν πάντα στο τέλος τα καταφέρνω να μαντέψουν τις απλές ιδέες που πολεμώ να τους εκφράσω. Αυτό βέβαια δείχνει περισσότερο την εξυπνάδα τους και την καπατσοσύνη που ’χουν να διαιστάνουνται. Φαντάσου όμως το πανηγύρι που γίνεται μ’ αυτό το μπέρδεμα, αφού το δικό μας το «όχι» το προφέρουν «ναι»!           

 

Άσκηση:  Βρείτε τις επιρρηματικές προτάσεις στη δεύτερη παράγραφο του κειμένου. Με ποιες λέξεις  εισάγονται και τί εκφράζουν; (χρόνος, αιτία, αναφορά, υπόθεση, εναντίωση, συμπέρασμα).

Στη σπουδή μου τούτη προχώρεσα κιόλας τόσο, όσο χρειάζεται για να τους κάμω ΤΕΛΙΚΗ να ξεκαρδίζουνται στα γέλια σε κάθε φράση που ιδρώνω να συνταιριάξω. Φαίνεται πως τισ πιο πολλές φορές ξεφουρνίζω πολύ αστείες γλωσσικές γκάφες που οι μεγάλες τις σχολιάζουν ΑΝΑΦΟΡΙΚΗ με δυνατά χάχανα, ώσπου δακρύζουν από τα γέλια, ενώ τα κορίτσια κοκκινίζουν και δαγκάνουνται. ΧΡΟΝΙΚΕΣ Όμως το σπουδαίο είναι που σχεδόν πάντα στο τέλος τα καταφέρνω να μαντέψουν τις απλές ιδέες που πολεμώ να τους εκφράσω. Αυτό βέβαια δείχνει περισσότερο την εξυπνάδα τους και την καπατσοσύνη που ’χουν να διαιστάνουνται. Φαντάσου όμως το πανηγύρι που γίνεται μ’ αυτό το μπέρδεμα, αφού το δικό μας το «όχι» το προφέρουν «ναι»!     ΑΙΤΙΟΛΟΓΙΚΗ