Σχόλια στην Ιλιάδα Ραψωδία Α

ΙΛΙΑΔΑ  Ραψωδία Α  1-53

1.       Προοίμιο στίχοι 1-7.

Ο Όμηρος ζητά τη βοήθεια της Μούσας Καλλιόπης για να διηγηθεί τον τρομερό θυμό του Αχιλλέα. Δίνει από την αρχή το θέμα του και το όνομα του πρωταγωνιστή. Στους στίχους 2-5 περιγράφει την υπόθεση του έπους που είναι οι συνέπειες του θυμού του Αχιλλέα. Στους στίχους 6-7 δίνει τη χρονική αφετηρία της υπόθεσης και το όνομα του  δεύτερου σημαντικού πρωταγωνιστή, του Αγαμέμνονα.  Άλλα στοιχεία: τα γεγονότα εξελίσσονται σύμφωνα με τη θέληση του Δία, οι άνθρωποι δεν φέρουν ευθύνη για ό,τι συμβαίνει (η βουλή γενόνταν του Κρονίδη).

2.       Στίχοι 8-53                               Η σκηνή με το Χρύση.

Ενότητες:  8-11 Ο ρόλος του Απόλλωνα, 12-22  Το αίτημα του Χρύση, 23-33 Η άρνηση του Αγαμέμνονα, 34-43 Η προσευχή του Χρύση, ε. Ο Απόλλωνας στέλνει λοιμό στο στρατόπεδο των Αχαιών.

Πώς εμφανίζεται ο Χρύσης στην ικεσία του; Κρατά  το σκήπτρο ως ένδειξη  θεϊκής εξουσίας  και κύρους δοσμένου από τον Φοίβο.

Τι εύχεται στους Αχαιούς; τι ζητά; τι προσφέρει ως αντάλλαγμα; Εύχεται να νικήσουν, ζητά  την κόρη του, προσφέρει λύτρα.

Η αντίδραση των Αχαιών ποια ήταν; Όλοι οι Αχαιοί φώναξαν να γίνει δεκτό το αίτημά του.

Η απάντηση του Αγαμέμνονα: περιφρονεί και προσβάλλει το Χρύση με απειλές, δείχνει ασέβεια στον Απόλλωνα και διαπράττει ύβρη, φέρεται σκληρά και αλαζονικά λέγοντας ότι θα κρατήσει σκλάβα την κόρη του, περιφρονεί τη γνώμη των άλλων Αχαιών με αλαζονεία και αυταρχικότητα. Εγωκεντρικός και σκληρός.

Ενδείξεις ότι νικητής θα είναι ο Χρύσης: τα σύμβολα του Απόλλωνα δείχνουν πως ο Χρύσης είναι φορέας θεϊκής εξουσίας, το ρήμα ευλαβεισθε, η προτροπή να δείξουν ευλάβεια στον Απόλλωνα.

Η προσευχή του Χρύση και τα τυπικά της στοιχεία

Επίκληση -Προσφώνηση του θεού -Υπενθύμιση των προσφορών του στο θεό -Το αίτημα -Η άμεση ανταπόκριση του Απόλλωνα

Η επιφάνεια του θεού  : ο  Απόλλων κατεβαίνει άμεσα ως θεός με τη φαρέτρα και τα βέλη και αρχίζει να μεταδίδει τον λοιμό στους Αχαιούς.

Νόμος των τριών: σκύλοι → μουλάρια → άνθρωποι  (ο ποιητής κλιμακώνει την αφήγηση πηγαίνοντας από το πρώτο και λιγότερο σημαντικό θέμα –σκύλοι- στο τρίτο και πιο σπουδαίο -άνθρωποι )

Αναχρονισμός: παντού εκαίαν πυρές των νεκρών: ο Όμηρος  προβάλλει ως  συνήθεια των Μυκηναίων/Αχαιών την καύση των νεκρών ενώ εμείς γνωρίζουμε πως  την εποχή του, 8^ος – 7^ος αιώνας (Γεωμετρική/ Αρχαϊκή) έθαβαν τους νεκρούς, όπως δείχνει και  ο ταφικός περίβολος στην ακρόπολη των Μυκηνών.

Ραψωδία  Α   54-188

1.       Σκηνή στίχων 54-101: έχει κεντρικό θέμα την αποκάλυψη της αιτίας του λοιμού. Ωστόσο, η αποκάλυψη καθυστερεί. Ποια μέσα χρησιμοποιεί ο Όμηρος για να πετύχει την καθυστέρηση και τι επιδιώκει με την τεχνική της επιβράδυνσης; (= η καθυστέρηση της εξέλιξης της υπόθεσης με την παρεμβολή μιας άλλης μικρής συνήθως διήγησης. Η επιβράδυνση επιτείνει την αγωνία των θεατών ή ακροατών και εξυπηρετεί την οικονομία του έργου).

Αναλυτικός λόγος του Αχιλλέα με άστοχα ερωτήματα  60-68.

Ο ποιητής παρουσιάζει αναλυτικά τον Κάλχα 69-73.

Ο μάντης διστάζει … 74-84

Ο Αχιλλέας δεσμεύεται με όρκο να τον προστατεύσει 85-92

Η απάντηση του Κάλχα με την οποία αναιρεί τα άστοχα ερωτήματα του Αχιλλέα 93-101

Τι επιδιώκει ο ποιητής; προετοιμάζει σταδιακά τη σύγκρουση Αχιλλέα – Αγαμέμνονα (οικονομία), αυξάνει το ενδιαφέρον και την αγωνία των ακροατών.

2.       Γράψε το στίχο στον οποίο υπάρχει Χρονική συμπύκνωση = Τα  θεία βέλη στον στρατόν πετούσαν εννιά μέρες.

3.       Δομή του λόγου του Αχιλλέα: 

Α) προσφώνηση και τιμή στον Ατρείδη,  β) η κρισιμότητα της κατάστασης, γ) πρόταση να ρωτήσουν μάντη, δ) διαπίστωση ότι αιτία είναι ο Φοίβος, ε) ανάγκη προσφοράς στο θεό.

4.       Ο Κάλχας: πρώτος ορνεοσκόπος, γνωρίζει τα πάντα, υπέδειξε τη λύση για να αποπλεύσουν οι Αχαιοί από την Αυλίδα, έχει το χάρισμα της μαντικής από τον Φοίβο.

5.       Ο όρκος του Αχιλλέα στον Απόλλωνα. Δεσμεύεται να προστατεύσει τον Κάλχα.

Προοικονομία: όσο εγώ ζω κι εδώ στην γην βλέπω το φως του ήλιου βαρύ χέρι δεν θα βάλει επάνω σου μήτε ο Αγαμέμνων που σήμερα καυχάται ότι είναι ο πρώτος.

6.       Άστοχα ερωτήματα (= είναι τα ερωτήματα που δεν στοχεύουν στη διερεύνηση της αλήθειας με την αναμονή μιας καταφατικής ή αρνητικής απάντησης αλλά απορρίπτονται ένα προς ένα ώσπου να διαπιστωθεί στο τέλος έντονα η αλήθεια ): αποτελούν επιβράδυνση.

Ο Αχιλλέας  ρωτάει	Ο Κάλχας  απαντά
Μη κάποιο τάμα του λειψε, μη του λειψε εκατόμβη	Τάμα ποσώς δεν του λειψε, μήτε εκατόμβη, αλλ είναι ο ιερέας αφορμή που αψήφησε ο Ατρείδης

7. Ποια λύση προτείνει ο Κάλχας; Να  επιστρέψουν την Χρυσηίδα στον πατέρα της προσφέροντας  μαζί εκατόμβη, θυσία εκατό βοδιών και χωρίς να  ζητήσουν λύτρα.

8.       Δομή του  πρώτου λόγου του Αγαμέμνονα 107-121: α) επιτίθεται στον Κάλχα, β) μεταθέτει την ευθύνη στο μάντη, γ) δέχεται αναγκαστικά το χρησμό του, δ) δικαιολογείται  παρουσιάζοντας τις αρετές της Χρυσηίδας, ε) υποχωρεί δήθεν για το καλό του λαού όμως στ) ζητά άλλο δώρο. 

      

9.  Ο Αγαμέμνονας διατυπώνει στους στίχους 115-116 τα χαρακτηριστικά του ιδανικού τύπου γυναίκας στην ομηρική κοινωνία. Ποια ήταν αυτά; Κλάση, ανάστημα, γνώμη, έργα. Έπρεπε να είναι όμορφη, ψηλή, φρόνιμη και συνετή, σοβαρή,  εργατική.

10.Η απάντηση του Αχιλλέα 123-130: τι λέγεις; = έκπληξη

Ένδοξε /περισσά  φιλόπλουτε = ακόμη ελέγχει το θυμό του αν και επισημαίνει την απληστία του Αγαμέμνονα.

Επιχείρημα= δεν υπάρχουν λάφυρα. Υπόσχεση = θα πάρει πολλαπλάσια αν κυριεύσουν την Τροία (προοικονομία)

11. Στίχοι 131-148 Ο δεύτερος λόγος του Αγαμέμνονα / το ήθος του: α)απευθύνεται στον Αχιλλέα με τις προσφωνήσεις    γενναίε  και  θείε (θεϊκέ), β) υποψιάζεται ότι ο Αχιλλέας θέλει να τον   ξεγελάσει (καχύποπτος ) γ) απαιτεί   άλλο δώρο (της αρεσιάς του) ως αντάλλαγμα για την    Χρυσηίδα  (απαιτητικός, συμφεροντολόγος, εγωκεντρικός), απειλεί  ότι θα πάρει το δώρο του Αίαντα, ή του Οδυσσέα, ή του Αχιλλέα ( αλαζονικός, δεν σέβεται τους άλλους αρχηγούς). Ειρωνεύεται τον Αχιλλέα αναθέτοντας του την αποστολή της Χρυσηίδας  στον Χρύση ( τρομερέ, μόνε των ανδρών).

12.Ο δεύτερος λόγος του Αχιλλέα / το ήθος του(150-172)

Οργισμένος    απευθύνει στον  Αγαμέμνονα  τους χαρακτηρισμούς:  πανουργότατε =  πονηρός

                                   Με αναίδειαν  ενδυμένε=   αναιδής           σκυλοπρόσωπε= ύπουλος

                                   Αναίσχυντε = χωρίς ντροπή

Τα  επιχειρήματά του  Αχιλλέα :  δεν ήλθε στην Τροία επειδή τον έβλαψαν οι Τρώες αλλά επειδή του το ζήτησε ο Αγαμέμνονας, θεωρεί το δώρο  αμοιβή των κόπων του, παραπονιέται γιατί αν και ο ίδιος   έχει αναλάβει το βάρος της μάχης, ο Αγαμέμνονας παίρνει μεγαλύτερο δώρο. Απειλεί ότι θα φύγει για την πατρίδα του.

13. Ρητορική ερώτηση : ποιος από τους Αχαιούς θα δράμει, αν τον ζητήσεις εις πολέμου αγώνα;

14.   Η συναισθηματική κατάσταση του Αχιλλέα (ήθος): αγανακτεί, οξύς και υβριστικός, αγανακτισμένος, θεωρεί πως υποτιμάται και αδικείται παρόλο που αυτός είναι που κρατά το βάρος της μάχης.

15.   Το θέμα της τιμής: τα λάφυρα (δώρα) θεωρούνταν  τιμή για τον πολεμιστή, η στέρηση ή η αφαίρεσή τους  ήταν ατίμωση, στέρηση τιμής.

Αχιλλέας: αν τύχει μοιρασμός τρανό συ παίρνεις δώρο κι εγώ με δώρο μικροστό κι αγαπητό γυρίζω, το δώρο μου να πάρεις φοβερίζεις που ναι αμοιβή των κόπων μου, ίσια με σε δεν έχω εγώ δώρο καλό ποτέ μου, δεν θέλω  εδώ να μείνω ατίμητος   τα πλούτη να σου αυξήσω.

Αγαμέμνονας : αν δώρον ισότιμο της αρεσιάς μου λάβω αρκεί, εγώ δεν πρέπει αδώρητος να μένω, κοντά μου υπάρχουν και άλλοι να με δοξάσουν, να χεις εσύ το δώρο σου κι εγώ να το στερούμαι.

Η έννοια της τιμής κυριαρχεί στη σκέψη του Αχιλλέα και του Αγαμέμνονα. Ποιο είναι το σημασιολογικό της φορτίο σε κάθε περίπτωση; ο κώδικας αξιών έχει αλλάξει σε καθεμιά από αυτές τις κοινωνίες

Στην  κοινωνία της Ιλιάδας	Στην αρχαία Αθήνα
Η τιμή, η δόξα, η υστεροφημία είναι το ανώτερο ιδανικό και ο στόχος του ήρωα. Η στέρηση του λάφυρου, του δώρου του, σημαίνει υποτίμηση και ατίμωση, στέρηση της τιμής	Άτιμος = χωρίς πολιτικά δικαιώματα.

16.   Τρίτος λόγος του Αγαμέμνονα ( 174-188):

προκαλεί τον Αχιλλέα να φύγει ( φύγε, φύγε ευθύς),  πιστεύει πως άλλοι αρχηγοί μπορούν να τον δοξάσουν και επίσης ο Δίας (τραγική ειρωνεία, ποιον βοηθά στην πραγματικότητα ο Δίας;)  δηλώνει απερίφραστα  το μίσος του για τον Αχιλλέα, τον  υποβιβάζει ( είναι δώρο θεού, αν είσαι τόσο δυνατός: τι σημαίνει το υπονοούμενο;),  δηλώνει πως δεν τον υπολογίζει (δεν σε λογιάζω), απειλεί ότι θα πάρει από την σκηνή του το δώρο του, την κόρη του Βρισέως, τη Βρισηίδα. Για να μάθεις: τον φρονηματίζει, να τρομάζει και άλλος: για παραδειγματισμό των άλλων και  επιβολή της κυριαρχίας του στο στράτευμα!

Α 189-245           Επέμβαση της Αθηνάς

1.       Στους στίχους 189-193 Ποιο είναι το  δίλημμα που αντιμετωπίζει ο  Αχιλλέας; σε ποια απόφαση καταλήγει;

Αν  θα σκοτώσει τον Αγαμέμνονα ή αν θα κατασιγάσει το θυμό και θα υποχωρήσει. Αποφασίζει να σύρει το σπαθί και να τον σκοτώσει.

Με ποια μέθοδο γίνεται η εμφάνιση της Αθηνάς στον Αχιλλέα; Με ενανθρώπιση ( οι θεοί εμφανίζονται με τη μορφή ανθρώπου χωρίς να γίνεται αντιληπτή η θεϊκή τους ιδιότητα) ή με επιφάνεια (οι θεοί αποκαλύπτονται με την θεϊκή τους ιδιότητα ); Πώς είχε εμφανιστεί στον Τηλέμαχο; Γιατί επέλεξε τους τρόπους αυτούς σε κάθε περίπτωση;

Εμφανίζεται με επιφάνεια, ως θεά, ορατή μόνο στον Αχιλλέα, γιατί πρέπει να δράσει άμεσα και να σταματήσει το φόνο, επειδή ο Αχιλλέας είναι ημίθεος και δεν θα τρομάξει στη θέα της. Στον Τηλέμαχο εμφανίζεται με ενανθρώπιση, γιατί έχει τον χρόνο να πείσει τον Τηλέμαχο ως Μέντορας και για να μην τρομάξει  τον νεαρό Τηλέμαχο.

3. Προοικονομία: η αφηγηματική τεχνική με την οποία ο ποιητής   προετοιμάζει συστηματικά τα επεισόδια που θα ακολουθήσουν στην εξέλιξη της πλοκής του έργου.

Να επισημάνετε  την προοικονομία στους στίχους 213-245:

Ø  213-215: τρίδιπλα δώρα ατίμητα θα λάβεις μιαν ημέρα γι αυτήν την ύβριν: η θεά Αθηνά προαναγγέλλει όσα θα συμβούν στην Ι ραψωδία, όταν οι Αχαιοί θα προσφέρουν πλούσια δώρα στον Αχιλλέα για να τον πείσουν να επιστρέψει στη μάχη.

Ø  232: τωόντι αχρείους κυβερνάς λαοφάγε βασιλέα: η παθητική στάση και η αδιαφορία των Αχαιών προδιαγράφει την αδιαφορία του Αχιλλέα γι αυτούς όταν θα τους φονεύει ο Έκτορας.

Ø  241-245: οι Αχαιοί θα αποζητήσουν τον Αχιλλέα καθώς θα εξοντώνονται από τον Έκτορα και ο Αγαμέμνονας δεν θα έχει δύναμη να τους βοηθήσει και θα μετανιώσει για την στάση του προς τον Αχιλλέα.

2.       Πώς χαρακτηρίζεται ο Αχιλλέας με βάση την απάντησή του στην Αθηνά 217-219 ; Ευσεβής, πιστός στη θεά, συνετός.

Η δομή του λόγου του Αχιλλέα (217-245)

v  Υβριστικοί χαρακτηρισμοί: μέθυσε, σκυλόματε, με καρδιάν ελάφου= δειλός        λαοφάγε =αυτός που αρπάζει τα λάφυρα των άλλων

v  Κατηγορεί τον  Αγαμέμνονα για δειλία στη μάχη και στις ενέδρες

v  Διαπίστωση ότι οι Αχαιοί είναι  αχρείοι, γιατί υπακούουν σε αυτόν, αδιαφορώντας για το δίκαιο.

v  Όρκος – σχήμα του αδύνατου: ο Αχιλλέας ορκίζεται στο ραβδί (σύμβολο εξουσίας) και ο όρκος έχει δεσμευτική λειτουργία.  Το σκήπτρο κρατούν οι δικαιοκρίτες Αχαιοί που εφαρμόζουν το νόμο του Δία. Ορκίζεται ότι  θα ξαναβγεί στη μάχη μόνο, αν το  ραβδί που κρατά, που το έκοψαν και το επεξεργάστηκαν για να γίνει σκήπτρο, βγάλει φύλλα και κλαδιά. Επειδή αυτό είναι αδύνατο, η φράση του σημαίνει πως σε καμιά περίπτωση δεν θα πολεμήσει ξανά.

3.       Το ήθος του Αχιλλέα στην ενότητα: ασυμβίβαστος, ευσεβής, γιατί επιθετικός, προσβλητικός, εκδικητικός,

οργισμένος

Α 246-306

1.       Ποια είναι τα  χαρακτηριστικά του Νέστορα; γλυκολόγος = πολύ καλός ομιλητής, ευχάριστος

Λιγυρός ομιλητής =      με διαπεραστική φωνή, ακούγεται                          σαν το μέλι η λαλιά του= μιλάει με γλυκύτητα, με ευγένεια

Εις τρίτην γενεάν βασίλευεν ο γέρος= υπερήλικας, σχεδόν  75 ετών, έμπειρος και σοφός.

2.       Η δομή του λόγου του

v  Διαπίστωση της θλίψης των Αχαιών και της χαράς των Τρώων αν πληροφορούνταν την σύγκρουση των δυο κορυφαίων Αχαιών

v  Επικαλείται την πείρα του και την προηγούμενη συνύπαρξή του με πολύ πιο γενναίους άνδρες

v  Ως μέσο πειθούς χρησιμοποιεί το παράδειγμα των Λαπιθών και των Κενταύρων

v  Χρησιμοποιεί  συμβουλές / προτροπές στους στίχους  276-285. Στον  Αγαμέμνονα να μην πάρει το δώρο του Αχιλλέα, στον Αχιλλέα να σέβεται τον Αγαμέμνονα, γιατί είναι ο βασιλιάς και  αρχηγός του λαού κι η εξουσία του είναι δοσμένη από το Δία.

3.       Το ήθος του Νέστορα: ικανός ομιλητής, ρήτορας,  πράος, έμπειρος, διορατικός, διπλωμάτης, γνώστης της ψυχολογίας των δυο αντιπάλων, πειστικός, κατευναστικός, ειρηνοποιός

4.       Πέτυχε ή  όχι ο Νέστορας να  συμφιλιώσει τους δυο ήρωες; Ο Νέστορας δεν κατόρθωσε να τους συμφιλιώσει.

5.       Η  τελική απάντηση του Αχιλλέα

v  Δηλώνει ότι δεν δέχεται στο εξής διαταγές από τον Αγαμέμνονα

v  Παραχωρεί την Βρισηίδα με δυσαρέσκεια για όλους τους Αχαιούς : σεις την δώσατε, σεις μου την αφαιρείτε

v  Κατηγορεί παράλογα τον Αγαμέμνονα για διάθεση αρπαγής και άλλων δικών του αγαθών

v  Απειλεί  ότι θα τον σκοτώσει ( ξέσπασμα οργής, σύγχυση, αμηχανία)